Νέα έρευνα από Έλληνες επιστήμονες υπενθύμισε ότι το (παγκόσμιο) πρόβλημα της παιδικής παχυσαρκίας δεν αντιμετωπίζεται μονοδιάστατα αλλά μετέχουν πολλοί παράμετροι στη θεραπεία του.

Τι ξέρουμε ήδη

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO, 2024) το υπερβολικό βάρος και η παχυσαρκία ορίζονται ως η μη φυσιολογική ή υπερβολική συσσώρευση λίπους που παρουσιάζει κίνδυνο για την υγεία. Ένας δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) άνω του 25 θεωρείται υπέρβαρος και άνω του 30 είναι παχύσαρκος. Το 2019, εκτιμάται ότι 5 εκατομμύρια θάνατοι από μη μεταδοτικές ασθένειες (ΜΝΚ) προκλήθηκαν από υψηλότερο από τον επιθυμητό ΔΜΣ.

Τα ποσοστά υπέρβαρου και παχυσαρκίας συνεχίζουν να αυξάνονται σε ενήλικες και παιδιά. Από το 1990 έως το 2022, το ποσοστό των παιδιών και των εφήβων ηλικίας 5-19 ετών που ζουν με παχυσαρκία τετραπλασιάστηκε από 2 σε 8% παγκοσμίως, ενώ το ποσοστό των ενηλίκων 18 ετών και άνω που ζουν με παχυσαρκία υπερδιπλασιάστηκε από 7 έως 16%.

Η παχυσαρκία είναι η μία πλευρά της όψης, η άλλη είναι ο υποσιτισμός. Στις μέρες μας περισσότεροι άνθρωποι είναι παχύσαρκοι παρά λιποβαρείς σε κάθε περιοχή του πλανήτη μας εκτός από την περιοχή της Νοτιοανατολικής Ασίας. Κάποτε θεωρούνταν πρόβλημα μόνο σε χώρες υψηλού εισοδήματος, σήμερα ορισμένες χώρες μεσαίου εισοδήματος έχουν από τους υψηλότερους επιπολασμούς υπέρβαρου και παχυσαρκίας παγκοσμίως.

 

 

Μια ανησυχητική κατάσταση

Με βάση πρόσφατο οικονομικό φόρουμ, είδαν το φως της δημοσιότητας κάποια πολύ ανησυχητικά δεδομένα. Δεδομένα που επιβεβαιώνουν τον τίτλο του άρθρου, ότι δηλαδή η παιδική και εφηβική παχυσαρκία αποτελεί μια παγκόσμια πανδημία (η οποία όπως θα δούμε παρακάτω δεν θεραπεύεται μονοδιάστατα).

Το 1975, πριν σχεδόν από 50 χρόνια, μόλις το 0,7% των κοριτσιών ήταν παχύσαρκα και μόλις το 0,9% των αγοριών επίσης.

Το 2022 το ποσοστό των κοριτσιών εκτοξεύθηκε στο 6,9% και το αντίστοιχο των αγοριών στο 9,3%.

Δηλαδή, πριν από 50 χρόνια 1 στα 100 παιδιά ήταν παχύσαρκα ενώ πλέον 10 στα 100 παιδιά είναι παχύσαρκα παγκοσμίως.

 

Το υπερβάλλον βάρος στην παιδική ηλικία συνδέεται με πολλαπλές δυσμενείς επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία και είναι πιθανό να έχει επιπτώσεις στη μετέπειτα ζωή (ως ενήλικας). Κι αν δεν ληφθούν μέτρα, είναι πιθανό η παχυσαρκία και το υπερβολικό βάρος να γίνονται όλο και πιο κοινά. Ως εκ τούτου, αναγνωρίζεται ως ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα δημόσιας υγείας που αντιμετωπίζουμε αυτή τη στιγμή.

 

Τα εισοδηματικά κριτήρια των νοικοκυριών αποτελούν επίσης ισχυρό προγνωστικό παράγοντα για τα επίπεδα παχυσαρκίας – η παχυσαρκία είναι πιο συχνή στα φτωχότερα νοικοκυριά. Για παράδειγμα, τα εθνικά δεδομένα για την Αγγλία δείχνουν ότι ο επιπολασμός των παιδιών 10 και 11 ετών που ζουν με σοβαρή παχυσαρκία ήταν πάνω από τέσσερις φορές υψηλότερος για τα παιδιά που ζούσαν στις πιο υποβαθμισμένες περιοχές (9,4%) σε σύγκριση με εκείνα που ζούσαν στις λιγότερο υποβαθμισμένες περιοχές (2,1%).

 

Τα δεδομένα δείχνουν επίσης ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας, τα προβλήματα βάρους μεταξύ των παιδιών πολλαπλασιάστηκαν και δεν έχουν υποχωρήσει ακόμα στα προηγούμενα επίπεδα. Με τα περισσότερα υπέρβαρα παιδιά να γίνονται υπέρβαροι ενήλικες, αυτό κινδυνεύει να έχει σημαντικό οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο για τις χώρες (WEF, 2024).

 

 

Αιτίες και λύσεις

Η παιδική παχυσαρκία μπορεί να είναι πολύ απλό να διαγνωστεί (από τη μέτρηση του ΔΜΣ και της περιμέτρου μέσης) αλλά φαίνεται στην πράξη ότι είναι πολύ δύσκολο να θεραπευτεί. Ένας σωρός από αιτίες οφείλονται στην εμφάνισή της. Αιτίες που έχουν να κάνουν με βιολογικούς παράγοντες (γενετικοί), ιατρικούς παράγοντες, σωματική άσκηση, εισόδημα οικογένειας, πρόσβαση σε διαιτολόγο και παιδίατρο. Φυσικά την οικογένεια, το σχολείο και την ελλιπή ενημέρωση. Αιτίες που έχουν να κάνουν και με την ψυχολογία, το marketing τροφίμων που απευθύνεται σε αυτές τις ηλικίες, συμπεριφορικές αιτίες καθώς και τον ύπνο.

Αφού η παιδική και εφηβική παχυσαρκία (παχυσαρκία ανηλίκων) οφείλεται σε μια τόσο ευρεία γκάμα παραγόντων, η θεραπεία της δεν μπορεί να είναι μονοδιάστατη διότι δεν γίνεται να βελτιώσουμε έτσι όλα αλλά μόνο λίγα από τα ποιοτικά χαρακτηριστικά/στόχους. Δηλαδή, το παιδί να αθλείται και να κάνει δίαιτα αλλά η οικογένειά του να μην το βοηθά (αποτυχία θεραπείας). Ή να επηρεάζεται καθημερινά από τα τόσα διαφημιστικά μηνύματα για φαγητό που να μην ξέρει τι πρέπει να επιλέξει (αποτυχία θεραπείας). Ή να θεωρεί το ίδιο και η ευρύτερή του οικογένεια (συγγενείς, αδέρφια, λοιποί κηδεμόνες) και περιβάλλον (σχολείο) ότι το παν είναι η εξωτερική εμφάνιση και όχι η σωστή διατροφή (αποτυχία θεραπείας).

 

Νέα ερευνητικά δεδομένα

Πολύ πρόσφατα, έρευνα που πραγματοποιήθηκε από Έλληνες επιστήμονες υπερθεμάτισε στην παραπάνω διαπίστωση. Ότι δηλαδή, αναγνωρίστηκε ότι η παχυσαρκία στους ανηλίκους είναι ένα σύνθετο και πολυπαραγοντικό ζήτημα και ότι το δίκτυο των αιτιών και των παραγόντων που επηρεάζουν καλύπτει ένα ευρύ φάσμα από το άτομο έως την οικογένεια και στη συνέχεια στην κοινωνία γενικότερα αλληλεπιδρούν μεταξύ τους (Karakitsiou, Plakias, Christidi & Tsiakiri, 2024).

 

 

Επίλογος

Η παιδική παχυσαρκία είναι ένα μείζον ζήτημα ιατρικής και δημόσιας υγείας παγκόσμιου ενδιαφέροντος, το οποίο επηρεάζεται από ποικίλους παράγοντες και έχει σημαντικές ιατρικές και ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις. Παρά τις εκτεταμένες μελέτες που έχουν διεξαχθεί για τη διερεύνηση του συγκεκριμένου ζητήματος, ο αντίκτυπος πολλών παραγόντων που επηρεάζουν, δημιουργούν, επιδεινώνουν και κάνουν χρόνιο το φαινόμενο χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση.

Η θεραπεία λοιπόν δεν μπορεί να αποσκοπεί αποκλειστικά στη μείωση του σωματικού βάρους. Η θεραπεία πρέπει να αποσκοπεί στην εκπαίδευση τόσο του παιδιού αλλά κυρίως όσων το περιβάλλουν το τι είναι η «σωστή διατροφή» και όχι μόνο όσο διαρκέσει η φάση της δίαιτας αλλά μέχρι την ενηλικίωσή του.

Η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση, όπως είναι εύκολα αντιληπτό, δεν πρέπει να γίνεται αποκλειστικά από το θεραπευτή (διαιτολόγος, γιατρός). Αυτό δεν αρκεί. Στις διαστάσεις που έχει ανέβει το πρόβλημα, για να έχει αποτέλεσμα η ευαισθητοποίηση γονιών, εκπαιδευτικών, συγγενών και παιδιών πρέπει πρωταρχικά να ενορχηστρωθεί μια παγκόσμια κινητοποίηση και ενημέρωση από το κάθε κράτος προς τους πολίτες της χώρας του για τις επιζήμιες συνέπειες της παχυσαρκίας ανηλίκων.

Άπαξ και αναγνωριστούν οι παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση και διατήρηση της παχυσαρκίας στον κάθε ανήλικο (μια και κάθε περίπτωση εξετάζεται ξεχωριστά) τότε μια σειρά επιστημόνων (διαιτολόγος, ψυχολόγος, παιδίατρος, παθολόγος, γυμναστής) αναλαμβάνουν να επιλύσουν το πρόβλημα βελτιώνοντας τη σχέση που έχει με το φαγητό πάντα σε συνεργασία με την οικογένεια (κι αν είναι δυνατό) και την ευρύτερη κοινωνική ομάδα του ανήλικα.

Τέλος, όπως επισημάνθηκε σε παλαιότερο άρθρο (ΕΔΩ) οι επιπτώσεις της παχυσαρκίας ανηλίκων δεν αφορούν μόνο το ίδιο το παιδί και την οικογένειά του. Αφορούν την ίδια την κοινωνία αλλά και την οικονομία της ίδιας της χώρας.

Όπως μας δείχνει και η στατιστική, πρόκειται για ένα πρόβλημα που εδώ και τουλάχιστον μισό αιώνα έχει λάβει διαστάσεις πανδημίας χωρίς ουδείς να έχει αντιληφθεί τη σοβαρότητα της κατάστασης. Που θα δυσκολέψει τις επόμενες γενιές, όχι μόνο τις τωρινές. Με την αναγκαία συνεργασία των παραπάνω φορέων και φυσικά της εθνικής και παγκόσμιας καμπάνιας για την ευαισθητοποίηση/ενημέρωση όλων (ευθύνη πολιτείας), θα είναι η αρχή στην επίλυση αυτού του προβλήματος.

 

 

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Karakitsiou, G., Plakias, S., Christidi, F. & Tsiakiri, A. (2024). Unraveling Childhood Obesity: A Grounded Theory Approach to Psychological, Social, Parental, and Biological Factors. Children, 11(9), doi: org/10.3390/children11091048

World Economic Forum, [WEF], (2024). “Childhood obesity – how do we tackle this worsening health issue?”. [online], [Ημερομηνία πρόσβασης: 3 Σεπτέμβρη]. Διαθέσιμο στο: https://www.weforum.org/agenda/2024/08/childhood-obesity-overweight-mental-health-physical-health/

World Health Organization, [WHO], (2024). “Obesity”. [online], [Ημερομηνία πρόσβασης: 3 Σεπτέμβρη]. Διαθέσιμο στο: https://www.who.int/health-topics/obesity#tab=tab_1

 

 

 

Λεοντίου Κωνσταντίνος

Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc