
Είναι ασφαλής η κατανάλωση της καραγενάνης;
Πρόκειται για το πιο στοχοποιημένο πρόσθετο τροφίμων. Ο λόγος για την καραγενάνη και τις πιθανότητες να δημιουργεί προβλήματα όπως έλκος και καρκίνο. Πόσο ασφαλής είναι η κατανάλωσή της και σε ποια τρόφιμα απαντάται;
Τι είναι η καραγενάνη και που χρησιμοποιείται
Ας δούμε πρώτα τι είναι η ουσία αυτή: Η καραγενάνη είναι ένα πρόσθετο που χρησιμοποιείται για να κάνει πιο παχιά, να γαλακτωματοποιήσει και να διατηρήσει τρόφιμα και ποτά. Είναι ένα φυσικό συστατικό που προέρχεται από κόκκινα φύκια (που ονομάζονται επίσης ιρλανδική βρύα) (ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΦΩΤΟ). Θα βρείτε συχνά αυτό το συστατικό σε γαλακτοκομικά προϊόντα, προϊόντα κρέατος και γιαούρτι.
Χρησιμοποιούνται ευρέως σε τρόφιμα και σε άλλες βιομηχανίες ως παράγοντες παχύνσεως και σταθεροποίησης. Κοινώς, για να βελτιώσει αρκετά οργανοληπτικά και λοιπά ποιοτικά χαρακτηριστικά των προϊόντων που χρησιμοποιείται.
Όλες οι καραγενάνες είναι πολυσακχαρίτες υψηλού μοριακού βάρους αποτελούμενες από επαναλαμβανόμενες μονάδες γαλακτόζης και 3,6 ανυδρογαλακτόζης (3,6-AG), και οι δύο θειικές και μη θειικές. Οι μονάδες συνδέονται με εναλλασσόμενες α-1,3 και β-1,4 γλυκοσιδικές συνδέσεις.
Υπάρχουν τρεις κύριες εμπορικές κατηγορίες καραγενάνης:
- Η «Κάππα» σχηματίζει ισχυρά άκαμπτα πηκτώματα παρουσία ιόντων καλίου και αντιδρά με πρωτεΐνες γαλακτοκομικών προϊόντων. Προέρχεται κυρίως από τον Kappaphycus alvarezii.
- Η «Γιώτα» σχηματίζει μαλακά πηκτώματα παρουσία ιόντων ασβεστίου. Παράγεται κυρίως από την Eucheuma denticulatum.
- Η «Λάμδα» δεν ζελέ και χρησιμοποιείται για τη συμπύκνωση των γαλακτοκομικών προϊόντων.
Οι κύριες διαφορές που επηρεάζουν τις ιδιότητες των κάππα, γιώτα και λάμδα είναι ο αριθμός και η θέση των ομάδων θειικού εστέρα στις επαναλαμβανόμενες μονάδες γαλακτόζης. Υψηλότερα επίπεδα θειικού εστέρα μειώνουν τη θερμοκρασία διαλυτότητας του καρραγηνού και παράγουν πηκτές χαμηλότερης αντοχής ή συμβάλλουν στην αναστολή της γέλης (lambda carrageenan).
Όλα είναι διαλυτά σε ζεστό νερό, αλλά σε κρύο νερό, μόνο η μορφή λάμδα (και τα άλατα νατρίου των άλλων δύο) είναι διαλυτά.
Όταν χρησιμοποιείται σε τρόφιμα, η καρραγενάνη έχει την πρόσθετη ουσία ΕΕ αριθμούς Ε407 ή E407α όταν υπάρχει ως «μεταποιημένα φύκια eucheuma» (FSA, 2018).

Γιατί είναι…ένοχη;
Τα προϊόντα με καραγενάνη μπορούν να επισημαίνονται ως “φυσικά”, αλλά περιορισμένες μελέτες δείχνουν ότι η καραγενάνη μπορεί να προάγει ή να προκαλέσει επικίνδυνες για την υγεία καταστάσεις όπως:
1). Φλεγμονή
2). Φούσκωμα
3). Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου (ΣΕΕ)
4). Δυσανεξία στη γλυκόζη
5). Καρκίνο του παχέος εντέρου
6). Τροφικές αλλεργίες
Μάλιστα, η αυξημένη φλεγμονή μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη πιθανότητα άλλων ασθενειών, όπως:
1). Ιδιοπαθείς Φλεγμονώδεις Νόσοι του Εντέρου (ΙΦΝΕ)
2). Τενοντίτιδα
3). Αρθρίτιδα
4). Χρόνια χολοκυστίτιδα ή η φλεγμονή της χοληδόχου κύστης (Pointer, 2017)
Δυστυχώς, λόγω του πιθανού κινδύνου, πολύ λίγες μελέτες έχουν διερευνήσει τις πιθανές επιδράσεις στον άνθρωπο. Η επιστημονική κοινότητα μέχρις ώρας έχει χρησιμοποιήσει κυρίως πειραματόζωα για να εξάγει συμπεράσματα περί της επικινδυνότητας χρήσης της καραγενάνης στα τρόφιμα.
Μερικοί επιστήμονες ανησυχούν ότι η καραγενάνη τροφίμων είναι επικίνδυνη επειδή διάφορες μελέτες, που χρονολογούνται από τη δεκαετία του 1960, δείχνουν ότι η ουσία μπορεί να υποβαθμιστεί και να γίνει τοξική όταν αναμειγνύεται με τα γαστρικά οξέα του στομάχου.
Η ιατρική κοινότητα δεν είναι σίγουρη σε ποιο βαθμό η καραγενάνη υποβαθμίζεται στο πεπτικό σύστημα. Αυτό σημαίνει ότι δεν γνωρίζουμε εάν οποιαδήποτε ποσότητα είναι τοξική. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι καμία σχετική μελέτη δεν περιελάμβανε ανθρώπινους συμμετέχοντες.
Τα ευρήματα μιας ανασκόπησης από το 2017 έδειξαν ότι ακόμη και η μη υποβαθμισμένη καραγενάνη μπορεί να προκαλέσει φλεγμονές και διαταραχές του εντέρου, υποδηλώνοντας ότι αυτή η ουσία μπορεί να συνεισφέρει σε έλκη και ΣΕΕ.
Ωστόσο, οι συντάκτες μιας επισκόπησης του 2018 κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία για την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τις ακριβείς επιπτώσεις της καρραγενάνης στην υγεία.
Η εξάλειψη της καραγενάνης από τη διατροφή μπορεί να προσφέρει ανακούφιση από πεπτικά προβλήματα, όπως φούσκωμα και ΣΕΕ. Ωστόσο, αυτές οι αναφορές δεν είναι αποτέλεσμα επιστημονικής έρευνας (Barrell, 2018).
Από την άλλη πλευρά, το 2001 η Δρ. Τζοάν Τόμπακμαν (Iowa University) ανασκόπησε τα αποτελέσματα 45 ερευνών σε ζώα και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «υπάρχουν επαρκείς ενδείξεις για την καρκινογόνο δράση της καραγενάνης, ώστε να περιοριστεί η χρήση της ως πρόσθετου τροφίμων».
Η ουσία για την Δρ. είναι ότι τα κύτταρα του πεπτικού συστήματος απορροφούν εύκολα την καραγενάνη, δεν μπορούν όμως να τη διασπάσουν. Η συσσώρευσή της στο εσωτερικό των κυττάρων μπορεί να προκαλέσει την καταστροφή τους και στη συνέχεια τη δημιουργία έλκους. Και η δημιουργία έλκους, τονίζει η ίδια, φαίνεται να συνδέεται με την ανάπτυξη κακοηθειών.
Ο κίνδυνος καρκινογένεσης σε πειραματόζωα έχει επιβεβαιωθεί όσον αφορά στη μη διασπασμένη καραγενάνη, και βρίσκεται υπό εκτίμηση αναφορικά με τις μερικώς διασπασμένες μορφές.
Το 1972, η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) είχε επεξεργαστεί πρόταση για τον περιορισμό των τύπων καραγενάνης που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε τρόφιμα. Σύμφωνα όμως με τη Δρ Τόμπακμαν, η πρόταση ανακλήθηκε το 1979.
«Δεν έχει υπάρξει ουσιαστική ανασκόπηση από την FDA για την καραγενάνη από την εποχή των ερευνών που διενεργήθηκαν πριν από 20 χρόνια» αναφέρει η έκθεση. «Ωστόσο, έχουν συγκεντρωθεί περισσότερες ενδείξεις σχετικά με την καρκινογόνο δράση της μη διασπασμένης καραγενάνης και την επιβεβαίωση του δυναμικού της διασπασμένης καραγενάνης. Το κοινό πρέπει να είναι ενήμερο για τον κίνδυνο που σχετίζεται με κατανάλωση καραγενάνης, βάσει των μελετών σε ζώα» τονίζει η ίδια (Tobacman, 2001).
Γι’ αυτό το λόγο, όσον αφορά την Μ. Βρεττανία από τον Νοέμβρη του 2016 απαγορεύτηκε η χρήση της καραγενάνης ως «φυσικό» συστατικό στα βιολογικά τρόφιμα (FoodSafety, 2016). Ωστόσο, στις ΗΠΑ ο εκεί επίσημος φορέας (FDA) δεν έχει απαγορεύσει ή περιορίσει την χρήση της.
Σύμφωνα με άλλη πρόσφατη έρευνα, όχι μόνο ενοχοποιούνται οι καραγενάνες αλλά προτείνεται ότι είναι κατάλληλες να εφαρμόζονται σε πολλά είδη προϊόντων διατροφής όπως πηκτωματοποίηση και παράγοντα πάχυνσης με την αντιοξειδωτική τους ισχύ καθώς και ιατρικές εφαρμογές όπως η φαρμακευτική (σύνθεση φαρμάκου). Ωστόσο, όλα αυτά τα δυναμικά πρέπει να επιβεβαιωθούν από περαιτέρω μελέτες που επικεντρώθηκαν σε κάθε μία από αυτές η βιολογική δραστικότητα των καρραγενών μετά την εφαρμογή τους τρόφιμα ή φάρμακα. Εξάλλου, ολοκληρωμένες μελέτες σχετικά με την τοξικότητα και την παρενέργεια της οι καραγενάνες είναι απαραίτητες (Noor, 2018).

Που βρίσκεται η καραγενάνη;
Προϊόντα με το πρόσθετο καραγενάνη βρίσκονται στα επεξεργασμένα κρέατα (αλλαντικά), στα γαλακτοκομικά (κυρίως τα σοκολατούχα, κρέμες γάλακτος, φυτικά γάλατα όπως σόγιας, αμυγδάλου, καρύδας, ζαχαρούχα γάλατα) και σε προϊόντα όπως τα παγωτά, οι πίτσες, σε κάποιες μπύρες και αρκετά προϊόντα ζύμης βαθιάς κατάψυξης. Βρίσκεται επίσης σε αρκετές οδοντόκρεμες, καθαριστικά παπουτσιών και σε αποσμητικά χώρου. Αλλά και σε τροφές ζώων, στην βιοτεχνολογία και τη φαρμακευτική.
Συμπέρασμα
Η καραγενάνη αποτελεί ένα πρόσθετο (δίχως θρεπτική αξία) συστατικό που χρησιμοποιείται στην παγκόσμια βιομηχανία τροφίμων (αλλά και στην κοσμετική) για περισσότερο από μισό αιώνα. Έχει χαρακτηριστεί από την πλειονότητα της επιστημονικής κοινότητας ως μια ουσία που προκαλεί προβλήματα γαστρεντερικής φύσεως ακόμα και εμφάνιση καρκίνου. Ωστόσο οι έρευνες περιορίζονται σε πειραματόζωα και όχι στους ανθρώπους. Επομένως, μια καλή σύσταση είναι να περιορίσουμε την χρήση τροφίμων που σχετίζονται με αυτόν τον γαλακτωματοποιητή και να το αντικαταστήσουμε με άλλα παρόμοια τρόφιμα, ειδικά όταν μιλάμε για αυξημένη συχνότητα κατανάλωσης τροφίμων πλούσια σε καραγενάνη. Ειδικότερα όταν ακόμα δεν έχει γνωστοποιηθεί ποια ποσότητα κρίνεται ως «τοξική» για τον ανθρώπινο οργανισμό.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Barrell, A. (2018). “Is carrageenan safe to eat?” [online]. [Retrieved: 22 September]. Διαθέσιμο στο: https://www.medicalnewstoday.com/articles/323117.php
FoodSafety, (2016). Decision: Carrageenan banned from organic foods. [online]. [Retrieved: 22 September]. Διαθέσιμο στο: https://www.foodsafetymagazine.com/news/decision-carrageenan-banned-in-organic-foods/
Food Standards Agency, FSA, (2018). EU Approved additives and E numbers. [online]. [Retrieved: 22 September]. Διαθέσιμο στο: https://www.food.gov.uk/business-guidance/eu-approved-additives-and-e-numbers#h_6
Noor, H. M. (2018). Review: Potential of carrageenans in food and medical applications. Global Health Management Journal, 2(2), pp. 32-36
Pointer, K. (2017). “Should you remove carrageenan from your diet?” [online]. [Retrieved: 22 September]. Διαθέσιμο στο: https://www.healthline.com/health/food-nutrition/carrageenan
Tobacman, J. K. (2001). Review of Harmful Gastrointestinal Effects of Carrageenan in Animal Experiments. Enviromental Health Perspectives, 109(10), pp. 983-994
Λεοντίου Κωνσταντίνος
Διατροφολόγος-Διαιτολόγος, MSc

