Για την παιδική παχυσαρκία, που έχει λάβει διαστάσεις πανδημίας και σε εθνικό και σε παγκόσμιο επίπεδο, το σημαντικότερο σημείο είναι το πότε θα γίνει η πρόληψή της. Ποιος είναι ο ρόλος της Μεσογειακής Διατροφής; Πόσο επηρέασε ο κορωνοϊός τα παιδιά σε διατροφή, ύπνο και σωματική άσκηση;

 

Μια «επιδημία» που αναβαθμίστηκε σε «πανδημία»

Η παιδική παχυσαρκία (ΠΠ) αντιπροσωπεύει μια κρίσιμη πρόκληση για τη δημόσια υγεία, με τον επιπολασμό της να αυξάνεται σταθερά παγκοσμίως. Η παγκόσμια τάση δείχνει ότι περίπου 41 εκατομμύρια παιδιά κάτω των 5 ετών είναι υπέρβαρα και 340 εκατομμύρια παιδιά και έφηβοι ηλικίας 5 έως 19 ετών επηρεάζονται από την παχυσαρκία. Η εμφάνιση της παχυσαρκίας ξεκινά από νεαρή ηλικία. Μια πρόσφατη ανασκόπηση τόνισε την ανάγκη κατανόησης των αιτιών της παχυσαρκίας στα παιδιά προσχολικής ηλικίας εν όψει των μακροπρόθεσμων επιζήμιων συνεπειών της παχυσαρκίας. Για να αντιμετωπιστεί αυτό το πρόβλημα, απαιτείται μια πολυδιάστατη προσέγγιση εστιασμένη σε τροποποιήσιμους παράγοντες του τρόπου ζωής από νωρίς στη ζωή. Οι διαφορετικές διαστάσεις του τρόπου ζωής ενός ατόμου συμβάλλουν, έστω και με συνεργικό τρόπο, στην ανάπτυξη της παιδικής παχυσαρκίας.

 

 

Τι άφησε πίσω της η πανδημία του κορωνοϊού

Η κακή διατροφή και η σωματική αδράνεια έχει βρεθεί ότι παίζουν βασικό ρόλο, αλλά πρόσφατα στοιχεία υπογραμμίζουν επίσης τη σημασία του ύπνου. Για παράδειγμα, η πανδημία COVID-19 διέκοψε σημαντικά τις καθημερινές ρουτίνες, συμβάλλοντας σε μια ανησυχητική αύξηση των ποσοστών ΠΠ παγκοσμίως. Τα λουκέτα και το κλείσιμο των σχολείων είχαν ως αποτέλεσμα μειωμένη σωματική δραστηριότητα, ακανόνιστα πρότυπα ύπνου και κακή ποιότητα ύπνου, παράγοντες που συνδέονται στενά με την αύξηση βάρους στα παιδιά. Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε από τους Ochoa-Moreno et al. αποκάλυψε μια αύξηση 45% στα ποσοστά παχυσαρκίας μεταξύ των παιδιών δημοτικού σχολείου στο Ηνωμένο Βασίλειο κατά την περίοδο lockdown 2020-2021, υπογραμμίζοντας τη βαθιά επίδραση αυτών των αλλαγών συμπεριφοράς. Η παρατεταμένη αδράνεια λόγω περιορισμένων ευκαιριών για παιχνίδι σε εξωτερικό χώρο και η δομημένη άσκηση επιδεινώνουν αυτό το πρόβλημα. Η στροφή προς την εξ αποστάσεως μάθηση περιόρισε περαιτέρω τις ευκαιρίες για κίνηση, αντικαθιστώντας τα μαθήματα φυσικής αγωγής και τις ενεργές περιόδους διακοπής με παρατεταμένες ώρες καθιστικής ζωής μπροστά στις οθόνες. Μια διαχρονική μελέτη που διεξήχθη στην Ιταλία έδειξε ότι η μέση ημερήσια σωματική δραστηριότητα των παιδιών μειώθηκε κατά 50%, ενώ ο χρόνος οθόνης σχεδόν διπλασιάστηκε σε σύγκριση με τα επίπεδα πριν από την πανδημία. Στην ίδια μελέτη, παρατηρήθηκε αύξηση στην κατανάλωση ανθυγιεινών τροφών, όπως σνακ και ζαχαρούχα ποτά, μαζί με μείωση της συνολικής ποιότητας της διατροφής των συμμετεχόντων.

Επιπλέον, στην προαναφερθείσα μελέτη, οι συγγραφείς βρήκαν επίσης μια σημαντική αλλαγή στους ρυθμούς ύπνου-αφύπνισης, όπου οι συμμετέχοντες εμφάνισαν αλλαγή στους ρυθμούς ύπνου, με τάση να κοιμούνται αργότερα και να ξυπνούν αργότερα.

Η επίδραση της πανδημίας στην καθημερινή ρουτίνα περιλαμβάνει μειωμένη σωματική δραστηριότητα και αυξημένο χρόνο οθόνης. Οι επιπτώσεις της σωματικής δραστηριότητας στην παχυσαρκία θα μπορούσαν να είναι πολύ σημαντικές. Πολλά στοιχεία δείχνουν ότι η αυξημένη σωματική δραστηριότητα μειώνει τον κίνδυνο παχυσαρκίας σε παιδιά προσχολικής ηλικίας. Ταυτόχρονα, ο αυξημένος χρόνος οθόνης αντί της σωματικής δραστηριότητας μειώνει την ενεργειακή δαπάνη και διαταράσσει τους κιρκάδιους ρυθμούς, συμβάλλοντας σε μικρότερη διάρκεια ύπνου και κακή ποιότητα ύπνου.

 

Διαβάστε περισσότερα για Ύπνο και παιδική παχυσαρκία

Κακός ύπνος => παχυσαρκία

Η στέρηση ύπνου επηρεάζει τις μεταβολικές διεργασίες, τη ρύθμιση της όρεξης και την ενεργειακή ισορροπία, γεγονός που μπορεί να προδιαθέσει τα παιδιά σε αύξηση βάρους. Σε μια μελέτη 48.922 παιδιών τριών ετών, οι συγγραφείς βρήκαν μια συσχέτιση μεταξύ της διάρκειας του ύπνου και του υψηλότερου κινδύνου υπέρβαρου/παχυσαρκίας σε νεαρή ηλικία. Πρόσφατες μελέτες τονίζουν τη σημασία της μείωσης της καθιστικής συμπεριφοράς, όπως η παρακολούθηση τηλεόρασης και η ψυχαγωγική χρήση ηλεκτρονικών συσκευών, ως απαραίτητα προληπτικά μέτρα. Για παράδειγμα, ο υψηλός χρόνος οθόνης έχει συνδεθεί με 38% αύξηση του κινδύνου παχυσαρκίας σε διάφορες ηλικιακές ομάδες, υπογραμμίζοντας τον αντίκτυπό του στις στρατηγικές διαχείρισης βάρους. Αν και οι νέες τεχνολογίες θα μπορούσαν να είναι χρήσιμες για την καταπολέμηση της παιδικής παχυσαρκίας, η ευαισθητοποίηση των γονέων σχετικά με τη χρήση τους στα παιδιά είναι θεμελιώδης.

 

Η Μεσογειακή Διατροφή

Ένας πυλώνας αποτελεσματικής πρόληψης της ΠΠ είναι η τήρηση της Μεσογειακής Διατροφής (ΜΔ), η οποία προωθεί την ισορροπημένη πρόσληψη φρούτων, λαχανικών, δημητριακών ολικής αλέσεως και υγιεινών λιπαρών. Αυτό το διατροφικό πρότυπο, που χαρακτηρίζεται από υψηλή κατανάλωση λαχανικών και φρούτων, δημητριακών ολικής αλέσεως, οσπρίων, ψαριών και ελαιόλαδου, με μέτρια πρόσληψη γαλακτοκομικών και κρεάτων, έχει συνδεθεί με μειωμένο κίνδυνο υπέρβαρου και παχυσαρκίας στα παιδιά. Πρόσφατες μελέτες υπογραμμίζουν ότι η μεγαλύτερη τήρηση της ΜΔ σχετίζεται με χαμηλότερο δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) στα παιδιά και μειωμένο επιπολασμό της παχυσαρκίας, που αποδίδεται στο ισορροπημένο διατροφικό της προφίλ πλούσιο σε βιοδραστικές ενώσεις με αντιφλεγμονώδεις και αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Η προώθηση της διατροφικής εκπαίδευσης και η ενθάρρυνση της τήρησης αυτού του διατροφικού μοντέλου θα μπορούσε να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στο μετριασμό του επιπολασμού της ΠΠ παγκοσμίως. Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα παιδιά είναι πιο πιθανό να υιοθετήσουν πιο υγιεινές διατροφικές συμπεριφορές όταν οι γονείς μοντελοποιούν με συνέπεια τέτοιες συνήθειες, χρησιμεύοντας ως πρωταρχικό μοντέλο για τις διατροφικές προτιμήσεις και τα πρότυπα κατανάλωσης.

Οι παρεμβάσεις δημόσιας υγείας μπορούν να στοχεύσουν αποτελεσματικά την ΠΠ ενσωματώνοντας τις ακόλουθες στρατηγικές: μείωση της καθιστικής συμπεριφοράς, εξασφάλιση επαρκούς ύπνου και προώθηση ενός μεσογειακού διατροφικού προτύπου ενισχύοντας τις γονικές δεξιότητες και ενθαρρύνοντας θετικά πρότυπα. Αυτή η πολύπλευρη προσέγγιση ευθυγραμμίζεται με πρακτικές που βασίζονται σε στοιχεία και παρέχει ένα βιώσιμο πλαίσιο για τη βελτίωση των αποτελεσμάτων για την υγεία των παιδιών. Το έργο EpPOI βασίζεται σε αυτές τις βασικές έννοιες, υπογραμμίζοντας το ρόλο των σχολείων, τα οποία πρέπει να εγγυώνται ένα ευνοϊκό περιβάλλον όπου δημιουργούνται υγιεινές συνήθειες.

Πρέπει να τονίσουμε ότι τα αποτελέσματα της μελέτης δόθηκαν από τους γονείς των παιδιών που μετείχαν κι αυτό αποτελεί από μόνο του ένα παράγοντα που μπορεί να οδηγήσει σε λάθος συμπεράσματα μια και οι γονείς τείνουν να μην έχουν την πραγματική εικόνα της κατανάλωσης συγκεκριμένων τροφίμων ή/και του σωματικού βάρους των παιδιών τους ή/και της σωματικής τους δραστηριότητας (Porri et al, 2025).

Σε μια επίσης πολύ πρόσφατη έρευνα, τα διαθέσιμα στοιχεία υποστηρίζουν την ιδέα ότι οι γονικές πρακτικές που περιλαμβάνουν τα στυλ γονικής μέριμνας, την κουλτούρα, το περιβάλλον στο σπίτι, τα πρότυπα ρόλων και τα πρότυπα πρώιμης σίτισης επηρεάζουν τον κίνδυνο παιδικής παχυσαρκίας (Harrison et al, 2025).

 

Πότε τελικά πρέπει να ξεκινάει η πρόληψη;

Από το δημοτικό σχολείο. Από την παιδική ηλικία. Οι βάσεις για τις διατροφικές μας συνήθειες θεμελιώνονται τότε όπως και η σχέση που έχουμε με το σώμα μας και τη σωματική άσκηση εν γένει. Το αυτό ισχύει και για τις ώρες ύπνου και ξεκούρασης αλλά και τις ώρες που περνούν τα παιδιά μπροστά από οθόνες. Η παρακολούθηση από διαιτολόγο θεωρείται κάτι παραπάνω από απαραίτητη ώστε το παιδί να μπει στη λογική τήρησης και προσκόλλησης στη Μεσογειακή Διατροφή και να μην αντιμετωπίζει τη δίαιτα ως κάτι αγχωτικό που αφορά αποκλειστικά την εξωτερική του εικόνα. Εκπαίδευση πρέπει να λάβουν οπωσδήποτε και οι γονείς, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους δεν γνωρίζουν πραγματικά τι σημαίνει «παιδική παχυσαρκία» ώστε να κάνουν τις κατάλληλες επιλογές για τα παιδιά τους όσο είναι νωρίς. Περισσότερο δε να αντιληφθούν ότι η παχυσαρκία είναι νόσος. Όχι απλά μια “κακή κατάσταση“. Μια νόσος με σοβαρές επιπτώσεις στο προσδόκιμο και την ποιότητα ζωής οποιουδήποτε ανθρώπου.

 

Κι αν δεν γίνει νωρίς η πρόληψη;

Αν με άλλα λόγια ένα παιδί δεν διαγνωσθεί ως υπέρβαρο ή παχύσαρκο από το δημοτικό σχολείο και παραμείνει υπέρβαρο ή παχύσαρκο και στην εφηβική ηλικία τότε αυξάνει κατά 80% τις πιθανότητες να είναι υπέρβαρο ή παχύσαρκο αντίστοιχα και στην ενήλική του ζωή. Επίσης, μειώνει τις πιθανότητες σωστής ανάπτυξης, αυξάνει τις πιθανότητες νόσησης από παθήσεις όπως σακχαρώδης διαβήτης, υπερχοληστεριναιμία και υπέρταση ενώ αν μιλάμε για κορίτσια μεγάλες πιθανότητες εμφάνισης ορμονικών προβλημάτων. Σε όλα αυτά κομβικό ρόλο παίζει και η ψυχοσύνθεση ενός υπέρβαρου ή παχύσαρκου παιδιού (αυξημένες πιθανότητες κακοποίησης, έλλειψη αυτοπεποίθησης, ραθυμία κτλ).

 

Διαβάστε περισσότερα για παιδική παχυσαρκία και εκφοβισμό

 

Συμπέρασμα

Η πρόληψη της παιδικής παχυσαρκίας απαιτεί μια συνεργική προσπάθεια που περιλαμβάνει τήρηση υγιεινών διατροφικών προτύπων όπως η Μεσογειακή Διατροφή, βελτιωμένη ευαισθητοποίηση των φροντιστών και υποστηρικτικές κοινοτικές δομές. Αντιμετωπίζοντας παρανοήσεις και παρέχοντας εργαλεία για πιο υγιεινό τρόπο ζωής, είναι δυνατό να μετριαστεί ο αυξανόμενος επιπολασμός της παιδικής παχυσαρκίας και οι σχετικοί κίνδυνοι για την υγεία. Η τήρηση της ΜΔ στο δείγμα μας δεν είναι η βέλτιστη, υπογραμμίζοντας την ανάγκη αύξησης της ευαισθητοποίησης των γονέων και των φροντιστών, οι οποίοι λειτουργούν ως πρότυπα για τα παιδιά τους στην υιοθέτηση πιο υγιεινών συμπεριφορών. Είναι ενδιαφέρον ότι η αντίληψη του παιδιού τους ως σωματικά ενεργού αναγνωρίστηκε ως προγνωστικός παράγοντας για την καλύτερη τήρηση της ΜΔ. Αυτό το εύρημα υπογραμμίζει την αλληλεπίδραση μεταξύ αυτών των δύο μεταβλητών του τρόπου ζωής, τις οποίες οι γονείς αναγνωρίζουν διαισθητικά. Η καλύτερη κατανόηση της σχέσης μεταξύ των αντιλήψεων των γονέων και των συνηθειών των παιδιών μπορεί να ανοίξει το δρόμο για πιο στοχευμένες και αποτελεσματικές στρατηγικές παρέμβασης για τη βελτίωση της υγείας, λαμβάνοντας υπόψη την τροποποίηση του τρόπου ζωής. Επιπλέον, απαιτούνται περαιτέρω διαχρονικές μελέτες για την παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας των πρώιμων παρεμβάσεων με την πάροδο του χρόνου.

Η επιτυχής πρόληψη της παιδικής παχυσαρκίας απαιτεί μια πολύπλευρη προσέγγιση που ενσωματώνει οικογένειες, σχολεία και κοινότητες. Οι βασικές παρεμβάσεις περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:

Εκπαίδευση Φροντιστή: Τα προγράμματα που διδάσκουν τους γονείς/φροντιστές να αναγνωρίζουν την κατάσταση βάρους του παιδιού τους και να υιοθετούν στρατηγικές για την προώθηση ενός πιο υγιεινού τρόπου ζωής είναι κρίσιμα. Για παράδειγμα, παρεμβάσεις με βάση την οικογένεια που επικεντρώνονται στον προγραμματισμό γευμάτων και τον περιορισμό των ζαχαρούχων ποτών, προωθώντας οικονομικά προσιτές εναλλακτικές λύσεις.

Προγράμματα με βάση το σχολείο: Τα σχολεία διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση του τρόπου ζωής και των διατροφικών συμπεριφορών. Η εφαρμογή μενού με βάση τη ΜΔ στο σχολείο και η ενσωμάτωση της διατροφικής εκπαίδευσης μπορεί να επηρεάσει θετικά τις διατροφικές επιλογές των παιδιών. Με βάση την εμπειρία μας, είναι κρίσιμης σημασίας η εφαρμογή προληπτικών μέτρων κατά της παιδικής παχυσαρκίας με την προώθηση της διατροφικής εκπαίδευσης και της προώθησης της φυσικής δραστηριότητας, ξεκινώντας από τα δημοτικά σχολεία. Η έγκαιρη παρέμβαση βοηθά τα παιδιά να αναπτύξουν υγιεινές διατροφικές συνήθειες, να κατανοήσουν τη σημασία της ισορροπημένης διατροφής και να κάνουν ενημερωμένες επιλογές τροφίμων. Τα σχολεία διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτών των συμπεριφορών, προσφέροντας ένα ιδανικό περιβάλλον για να διδάξουν την αξία της διατροφής και να ενθαρρύνουν δια βίου πρακτικές με συνείδηση ​​της υγείας. Τα σχολεία θα μπορούσαν να συνεργαστούν με επαγγελματίες υγείας για να παρέχουν τακτικά, προσβάσιμα σχόλια στους γονείς χρησιμοποιώντας εργαλεία που διασφαλίζουν τη συμπερίληψη και ευκολία στη χρήση, παρέχοντας ηλεκτρονικές συσκευές ή εφαρμογές που μπορούν να ενημερώσουν τους γονείς αλλά και να τονώσουν τα παιδιά μέσω εκπαιδευτικών παιχνιδιών.

Υποστήριξη κοινότητας: Οι εκστρατείες δημόσιας υγείας, όπως αυτές που προωθούν τοπικά, φρέσκα και εποχιακά τρόφιμα, βοηθούν στην ομαλοποίηση της ΜΔ και αποθαρρύνουν την εξάρτηση από εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα. Οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης μπορούν να ενισχύσουν αυτές τις προσπάθειες προωθώντας υγιεινές συνήθειες μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, των δημόσιων χώρων και των τοπικών εκδηλώσεων. Επιπλέον, οι δημόσιες πολιτικές πρέπει να υποστηρίζουν αυτές τις πρωτοβουλίες επενδύοντας σε χώρους φιλικούς προς την οικογένεια, όπως πάρκα και γυμναστήρια, ιδιαίτερα σε υποεξυπηρετούμενες περιοχές.

Όλες οι προσεγγίσεις πρέπει να είναι προσβάσιμες, χωρίς αποκλεισμούς και πρακτικές. Τα προγράμματα θα πρέπει να παρέχουν δωρεάν ή χαμηλού κόστους εργαστήρια για να βοηθήσουν τους γονείς να αναγνωρίσουν την κατάσταση βάρους των παιδιών τους και να υιοθετήσουν πιο υγιεινές συνήθειες με μη στιγματιστικό τρόπο, καθώς και να εκπαιδεύσουν τους φροντιστές (τόσο τους γονείς όσο και τους δασκάλους) να αναγνωρίζουν και να αντιμετωπίζουν προβλήματα βάρους χωρίς να προκαλούν ενοχές ή στίγμα στα παιδιά τους, ενώ παράλληλα ενθαρρύνουν ένα υποστηρικτικό περιβάλλον (Porri et al, 2025).

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Harrison, C. V., Rogge, N., Roy, J., Sacco, K. & Tartaglione, B. (2025). A rapid review exploring childhood obesity and parenting practices. Journal of Pediatric Nursing. https://doi.org/10.1016/j.pedn.2025.01.028

Porri, D., Wasniewska, M., Luppino, G., Morabito, L. A., La Rosa, E., Pepe, G., Corica, D., Valenzise, M., Messina, M. F., Zirilli, G., Li Pomi, A., Lanzafame, A., Alibrandi, A. & Aversa, T. (2025). The Rising Burden of Childhood Obesity: Prevention Should Start in Primary School. Nutrients, 17, pp. 650-662.

 

 

 

Λεοντίου Κωνσταντίνος

Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc