
Σύνδρομο Pica: Κίνδυνοι και θεραπεία
Ποιος είναι ο ρόλος της διατροφής στη θεραπεία του συνδρόμου Pica (αλλοτριοφαγία); Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο και ποια είναι η θεραπευτική προσέγγιση σε μια από τις πρώτες διατροφικές διαταραχές που ανακαλύφθηκαν;

Ορισμός
Το σύνδρομο Pica (ή αλλιώς «αλλοτριοφαγία») σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (DSM-V), είναι ένα είδος διαταραχής πρόσληψης τροφής (διατροφικής διαταραχής) στο οποίο ο πάσχων καταναλώνει μη βρώσιμες ύλες. Με άλλα λόγια τρώει ύλες δίχως καμία διατροφική/θρεπτική αξία. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν υλικά όπως το χαρτί, το σαπούνι, η κιμωλία, τα μαλλιά (σύνδρομο Ραπουνζέλ), τα τσόφλια αυγών, το χώμα, οι μπογιές, η στάχτη και ο πάγος.

Ποιους αφορά συνήθως
Τα μεγαλύτερα ποσοστά της pica παρατηρούνται στις έγκυες, στα παιδιά και κυρίως σε εκείνα που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού. Φαινόμενα pica εμφανίζονται και σε άτομα με ιδεοψυχαναγκασμό, σχιζοφρένεια και νοητικές αναπηρίες.
Η αλλοτριοφαγία, σύμφωνα με τη στατιστική, είναι πιθανό να εμφανίζεται πιο συχνά στα αναπτυσσόμενα κράτη.
Το Εγχειρίδιο Κλινικής Παιδοψυχολογίας εκτιμά επί του παρόντος ότι τα ποσοστά επικράτησης της αλλοτριοφαγίας κυμαίνονται από 4-26% μεταξύ των ιδρυματοποιημένων πληθυσμών. Η έρευνα μεταξύ μη θεσμοθετημένων πληθυσμών λαμβάνει τη μορφή μεμονωμένων περιπτωσιολογικών μελετών, γεγονός που καθιστά δύσκολο να εκτιμηθούν τα ποσοστά επικράτησης (Robinson, 2023).
Πρόκειται με άλλα λόγια για ένα σύνδρομο που απαντάται περισσότερο σε παιδιά και έγκυες και σπανιότερα σε ενήλικα άτομα (πλην των περιπτώσεων που αναφέρθηκαν στην αρχή της παραγράφου).
Η περίπτωση μιας ενήλικης (η εξαίρεση στον κανόνα;)
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα περιστατικό που μελετήθηκε από Τούρκους επιστήμονες πριν από λίγα χρόνια και αφορούσε μια ενήλικη. Μια 19χρονη ασθενής, που τότε ήταν φοιτήτρια πανεπιστημίου, είχε φάει “άγνωστες ουσίες” (χαρτοπετσέτες) ειδικά όταν το άγχος της ήταν υψηλό για περίπου έξι χρόνια. Όταν δεν έτρωγε χαρτοπετσέτες ένιωθε ανήσυχη. Αντίθετα, ένιωθε χαρούμενη μετά ή καθώς τις έτρωγε. Ωστόσο ήξερε ότι αυτό είναι παράλογο, μολονότι δεν μπορούσε να αποφύγει τον εαυτό της από το να φάει τη χαρτοπετσέτα. Διαπιστώνεται ότι αυτή απέκρυψε την παράλογη συμπεριφορά της από τους συγγενείς και τους φίλους της. Ο ασθενής εξετάστηκε και ζήτησε αιματολογικές εξετάσεις. Εντοπίστηκε σιδηροπενική αναιμία Θεωρήθηκε ότι ήταν το Pica και ξεκίνησε θεραπεία με σίδηρο. Μετά τη συνέντευξη με τον ασθενή, διαπιστώθηκε ότι ο ασθενής είχε αρνητικές αυτόματες σκέψεις και λανθασμένες σκέψεις. Διδάχτηκε να τα διορθώνει βλέποντας τις λογικές ανακρίβειες και να δημιουργεί εναλλακτικές σκέψεις. Ταυτόχρονα πραγματοποιήθηκε γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT) και θεραπεία σιδήρου. Στον τρίτο μήνα της θεραπείας, η διατροφική διαταραχή του ασθενούς θεραπεύτηκε. Η κύρια αιτία της αλλοτριοφαγίας: Αναφέρεται όταν μπορεί να παρατηρηθεί έλλειψη μετάλλων και βιταμινών όπως σίδηρος, ασβέστιο, βιταμίνες Β1-Β6, ψευδάργυρος, αλλά ο λόγος δεν μπορεί να διευκρινιστεί. Για παράδειγμα, η σιδηροπενική αναιμία παρατηρείται μεταξύ των ατόμων που τρώνε χώμα. Δεν είναι σαφές εάν ο ασθενής τρώει χώμα λόγω έλλειψης σιδήρου ή η ανεπάρκεια σιδήρου εμφανίζεται λόγω της βρώσης του εδάφους. Στη βιβλιογραφία, υπάρχουν πολλές περιπτώσεις που τρώνε μη βρώσιμες ουσίες (Gürbüzer, Kartal & Ceyhun, 2019).
Συνέπειες
Όπως εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς, τα προβλήματα που προκύπτουν από την κατανάλωση μη βρώσιμων υλικών είναι αντίστοιχα με το τι καταναλώνει κάποιος. Για παράδειγμα, η κατάποση χαρτιού συνδέεται με την τοξικότητα του υδραργύρου.
Η κατάποση εδάφους ή αργίλου σχετίζεται με παράσιτα, δυσκοιλιότητα, χαμηλά επίπεδα βιταμίνης Κ και δηλητηρίαση από μόλυβδο.
Η κατάποση πάγου σχετίζεται με ανεπάρκεια σιδήρου, καθώς και με τερηδόνα και ευαισθησία.
Η κατάποση μαλλιών συνδέεται με περιτονίτιδα, οξεία παγκρεατίτιδα και αποφρακτικό ειλεό.
Οι συνέπειες της κατανάλωσης τοξικών χημικών μπορεί να είναι θανατηφόρες και να προκαλέσουν μόνιμη βλάβη στον εγκέφαλο ή στο σώμα.
Επιπλέον, το Pica συνδέεται συχνά με αναιμία και ανεπάρκεια σιδήρου και βιταμινών (όπως είδαμε και παραπάνω). Δεν είναι σαφές εάν οι ελλείψεις μικροθρεπτικών συστατικών αναγκάζουν ένα άτομο να αναζητήσει μη τροφικές ουσίες ή εάν η κατάποση μη τροφικών ουσιών εμποδίζει την απορρόφηση θρεπτικών συστατικών στο έντερο (Vieira, 2023).

Γιατί…Pica;
Η ακριβής αιτία του Pica δεν είναι ακόμη γνωστή. Φαίνεται όμως κυρίως λόγω ψυχοκοινωνικής αναπτυξιακής διαταραχής και μερικές φορές φαίνεται ως αποτέλεσμα έλλειψης κάποιας τροφής. Οι αιτιολογικές υποθέσεις για το pica διερευνώνται με έμφαση στις νευροβιολογικές, νευροαπεικονιστικές και ψυχιατρικές συσχετίσεις. Συζητούνται επίσης στρατηγικές φαρμακολογικής διαχείρισης και τροποποίησης συμπεριφοράς. Η πιθανότητα ότι το pica είναι μια μορφή εθισμού ανάλογη με την επιθυμία για φαγητό εισάγεται και προτείνεται ως περιοχή για περαιτέρω ερευνητικές αναζητήσεις (Schnitzler, 2022).
Διάγνωση και θεραπεία
Κανένα τεστ δεν επιβεβαιώνει το pica, αλλά επειδή μπορεί να εμφανιστεί σε άτομα που έχουν χαμηλότερα από τα κανονικά επίπεδα θρεπτικών ουσιών και κακή διατροφή (υποσιτισμός), ο πάροχος υγειονομικής περίθαλψης θα πρέπει να ελέγξει τα επίπεδα σιδήρου και ψευδαργύρου στο αίμα. Η αιμοσφαιρίνη μπορεί επίσης να ελεγχθεί για έλεγχο αναιμίας. Τα επίπεδα μόλυβδου πρέπει πάντα να ελέγχονται σε παιδιά που μπορεί να έχουν φάει μπογιά ή αντικείμενα καλυμμένα με σκόνη μόλυβδου. Ο πάροχος υγειονομικής περίθαλψης θα πρέπει να κάνει εξετάσεις για μόλυνση εάν ο ασθενής έτρωγε μολυσμένο χώμα ή ζωικά απόβλητα. Θεωρούμε ότι κάποιος πάσχει από αλλοτριοφαγία όταν η συμπεριφορά του (βρώση μη βρώσιμων υλικών) είναι σταθερή επί τουλάχιστον ένα μήνα.
Κύριο θεραπευτικό μοντέλο (όπως είδαμε και στην περίπτωση της 19χρονης) αποτελεί η συμβουλευτική. Ωστόσο, η θεραπεία πιθανόν να διαφέρει ανάλογα με την περίπτωση, την ηλικία και το πότε έγινε η πρώτη διάγνωση. Επίσης, αν συνυπάρχει κατάθλιψη, αγχώδης διαταραχή, εγκυμοσύνη, κάποια άλλη διατροφική διαταραχή ή πρόβλημα υγείας απαιτούνται διαφορετικά μοντέλα θεραπείας. Στη φαρμακευτική αγωγή συναντούμε τους εκλεκτικούς αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRI).
Σε παιδιά και έγκυες γυναίκες, η pica συχνά υποχωρεί σε λίγους μήνες χωρίς θεραπεία. Εάν μια διατροφική ανεπάρκεια προκαλεί το pica σας, η αντιμετώπισή της θα πρέπει να διευκολύνει τα συμπτώματά σας.
Το Pica δεν φεύγει πάντα. Μπορεί να διαρκέσει χρόνια, ειδικά σε άτομα με νοητική υστέρηση. Ο γιατρός σας θα σας βοηθήσει να κατανοήσετε τις προοπτικές για τη συγκεκριμένη περίπτωσή σας και τι μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε στη διαχείριση της πάθησης (O’Carroll, 2023).
Ο ρόλος της διατροφής
Η βασική θεραπευτική αγωγή έχει να κάνει με την ψυχοθεραπεία. Οπότε, ποιος είναι ο ρόλος της διατροφής σε αυτή τη διατροφική διαταραχή;
Ουσιαστικά αφού μιλάμε για μια διαταραχή που αφορά τον τρόπο βρώσης, η διατροφή προτείνεται σε δυο άξονες:
- Υιοθέτηση υγιεινών επιλογών που σταδιακά θα κάνουν τον πάσχοντα να αφήσει την κατανάλωση μη βρώσιμων υλικών και να σιτίζεται αποκλειστικά με βρώσιμες.
- Ανάλογα με την έλλειψη θρεπτικών συστατικών που έχουν επισημανθεί, να υπάρχει το αντίστοιχο διατροφικό μοντέλο. Ειδικά στην περίπτωση έλλειψης σιδήρου και ψευδαργύρου, είναι απαραίτητο να υπάρξει διατροφική προσέγγιση που να επικεντρώνεται στην αύξηση των αποθεμάτων των δυο αυτών μετάλλων στον οργανισμό μας. Ειδικά αν το περιστατικό αφορά άτομο σε αναπτυξιακή φάση, βαρύτητα πρέπει να δοθεί στον άρτιο εφοδιασμό του ανήλικα με τα κατάλληλα θρεπτικά συστατικά και ενέργεια για να βελτιστοποιηθεί η ανάπτυξή του.
Η κατανάλωση τροφίμων με υψηλή θρεπτική αξία και όχι μόνο τροφίμων που ανεβάζουν μια βιταμίνη που βρίσκεται σε έλλειψη, είναι ο βασικός στόχος του διαιτολόγου. Η σύνδεση της διατροφής με την υγεία. Στην περίπτωση που το περιστατικό αφορά παιδί, εκεί πρέπει να γίνει διάλογος με την οικογένειά του (σύνολο κηδεμόνων) και ο κύριος όγκος της διαιτολογικής παρακολούθησης να αφορά την οικογένεια. Δεν πρέπει ο ανήλικος να αντιμετωπιστεί ως κάποιος που έχει το «στίγμα» αλλά το σύνδρομο αυτό ως μια τεράστια αφορμή για μια μακροχρόνια ευκαιρία υιοθέτησης σωστών διατροφικών επιλογών τόσο από το ίδιο το παιδί όσο και από το υπόλοιπο περιβάλλον του.

Επίλογος
Το σύνδρομο Pica δεν είναι καινούριο. Οι πρώτες μαρτυρίες έρχονται από την εποχή του Ιπποκράτη. Δεν είναι ένα σύνδρομο που μπορεί κάποιος να κάνει κάτι για να «προστατευθεί». Απλά συμβαίνει. Είναι όμως προφανώς εύκολο να γίνει αντιληπτό, τόσο από τον πάσχοντα όσο και από το περιβάλλον του. Η ισορροπημένη διατροφή, η εκπαίδευση πάνω σε αυτή, καλείται να βάλει τον πάσχοντα στο σωστό δρόμο της επανάκαμψης και με την απαραίτητη ψυχοθεραπεία να βγει από το φαύλο κύκλο της κατανάλωσης μη βρώσιμων υλικών για να παίρνει ευχαρίστηση ή να καταπολεμά το άγχος του με αυτό τον τρόπο ή να βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής. Σαφώς, το ερευνητικό πεδίο είναι ακόμα σε πρώιμο στάδιο ως προς την ακριβή αιτιολογία αλλά και την ολοκληρωμένη στατιστική απεικόνιση τόσο ως προς το παγκόσμιο γίγνεσθαι όσο και στο τι γίνεται στη χώρα μας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Gürbüzer, N., Kartal, C. & Ceyhun H. A. (2019). Pica in an adult patient. Psychiatry and Clinical Psychoharmacology, 29, 199.
O’ Carroll, D. (2023). “Everything you need to know about Pica”. [online], [Ημερομηνία πρόσβασης: 6 Οκτώβρη], διαθέσιμο στο: https://www.healthline.com/health/pica
Robinson, J. (2023). “Mental Health and Pica”. [online], [Ημερομηνία πρόσβασης: 5 Οκτώβρη], διαθέσιμο στο: https://www.webmd.com/mental-health/mental-health-pica
Schnitzler, E. (2022). The Neurology and Psychopathology of Pica. Current Neurology and Neuroscience Reports, 22, pp 531-536.
Vieira, K. (2023). “Pica Facts & Statistics”. [online], [Ημερομηνία πρόσβασης: 5 Οκτώβρη], διαθέσιμο στο: https://www.therecoveryvillage.com/mental-health/pica/pica-statistics/
Λεοντίου Κωνσταντίνος
Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc

