Σε ποιο βαθμό ευθύνονται τα παιδιά και οι έφηβοι για την εμφάνιση και την εξάπλωση της παχυσαρκίας; Είναι δική τους ευθύνη ή τελικά είναι οι μόνοι που δεν ευθύνονται;

 

Κάθε χρόνο και χειρότερα

Πριν από περίπου ένα μήνα, τα Ηνωμένα Έθνη (United Nations) μέσω της UNICEF εξέδωσαν μια έκθεση (δείτε την ΕΔΩ) σχετική με την παχυσαρκία ανηλίκων (παιδιά και έφηβοι). Η λεπτομερής έκθεση (114 σελίδων) συμπεραίνει ότι για πρώτη φορά στην ιστορία, η παχυσαρκία ξεπέρασε πληθυσμιακά σε παγκόσμιο επίπεδο τα άτομα με χαμηλό βάρος (ελλιποβαρή) αποτελώντας πια τη συνηθέστερη μορφή υποσιτισμού ανάμεσα σε παιδιά και εφήβους (UN, 2025). Το ακόμα πιο τραγικό είναι ότι μεταξύ των αναπτυσσόμενων και χωρών του τρίτου κόσμου η φτώχεια συνεχίζει να καλπάζει όπως όμως και η παχυσαρκία.

 

Συνέπειες

Οι συνέπειες της παιδικής και εφηβικής παχυσαρκίας έχουν αναφερθεί πολλάκις σε προηγούμενα άρθρα.

Δεν αφορούν μόνο τον πάσχοντα (όπως μειωμένη ανάπτυξη, πτώση μεταβολικού ρυθμού, εμφάνιση καρδιαγγειακών ασθενειών, ορμονικά προβλήματα και στα δυο φύλα, ψυχολογικά προβλήματα, μειωμένη αυτοπεποίθηση, αυξημένη πιθανότητα να υποστεί λεκτική ή/και σωματικό κακοποίηση) αλλά και την ίδια την οικογένεια, την ίδια τη γειτονιά, την ίδια την πόλη ή το χωριό, το παρόν και το μέλλον της ίδιας της χώρας. Ένα παιδί που ζει με παχυσαρκία και παραμείνει σε αυτή την κατάσταση με το πέρας της εφηβείας, θα είναι πιο πιθανό να μεταφέρει ασθένειες που σχετίζονται με την παχυσαρκία στις επόμενες γενιές όταν αυτό γίνει με τη σειρά του γονέας. Αλλά και να κάνει παχύσαρκα παιδιά (κληρονομικότητα). Φυσικά, το οικονομικό κόστος τόσο για την οικογένεια όσο και για το ίδιο σύστημα υγείας της κάθε χώρας, είναι τεράστιο.

 

 

Για όλα φταίνε τα παιδιά;

Είναι ένα πολυπαραγοντικό πρόβλημα η εμφάνιση και αύξηση του επιπολασμού της παχυσαρκίας σε παιδιά και εφήβους όπου τελικά δεν μπορούμε να εστιάσουμε σε έναν «φταίχτη». Ευθύνεται η έλλειψη γνώσης περί των συνεπειών εμφάνισης της παχυσαρκίας (σε πρώτο βαθμό). Ευθύνεται όμως το παιδί ή ο έφηβος που ζει εκείνη την περίοδο με παχυσαρκία; Πρέπει να τον κατηγορούμε γιατί βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση ώστε να συνετιστεί και να συμμορφωθεί εν τέλει;

 

 

Η αλήθεια

Ποτέ δεν ευθύνεται ένα παιδί για το αν βρίσκεται σε βάρος που να το καθιστά παχύσαρκο ή παχύσαρκη. Δεν είναι δική του/της επιλογή να απέχει 10 ή 20 κιλά από το φυσιολογικό-για την ηλικία και φύλο-βάρος. Είναι τελείως άδικο και λάθος να κατηγορούμε άτομα τέτοιας ηλικίας για το βάρος τους. Γιατί πολύ απλά: ΔΕΝ φταίνε. Αν όχι τα παιδιά, δηλαδή τότε ποιοι φταίνε;

Ας δούμε ποιοι ευθύνονται:

 

1. Γονείς και Οικογένειες

Οι γονείς διαμορφώνουν τις διατροφικές συνήθειες των παιδιών όπως και τις συνήθειες για τη σωματική άσκηση. Κι αυτό γίνεται σχεδόν από την πρώτη στιγμή που γίνονται γονείς. Παρόλα αυτά, πολλοί γονείς αντιμετωπίζουν εμπόδια που αφορούν τη σωστή διατροφική και αθλητική/σωματική διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους. Εμπόδια που έχουν να κάνουν με την έλλειψη γνώσης, τους χρονικούς περιορισμούς, το υψηλό κόστος των τροφίμων αλλά και το ότι δεν απευθύνονται σε επαγγελματίες υγείας (διαιτολόγοι) για να λάβουν την απαραίτητη καθοδήγηση.

 

2. Βιομηχανία Τροφίμων

Η παγκόσμια βιομηχανία τροφίμων, ο τζίρος της οποίας πλησιάζει τα 9 τρισεκατομμύρια δολάρια για το έτος 2025, προωθεί τροφές με υψηλό και πυκνό θερμιδικό περιεχόμενο (μπισκότα, ζαχαρωτά, αναψυκτικά, γενικά επεξεργασμένες και εξαιρετικά επεξεργασμένες τροφές) οι οποίες δημιουργούν συνθήκες αύξησης του σωματικού βάρους και υιοθέτησης μόνιμων ανθυγιεινών επιλογών. Οι διαφημίσεις, οι ελκυστικές συσκευασίες αλλά και η πληθώρα τέτοιων προϊόντων στα σούπερ μάρκετ και το μάρκετινγκ είναι επίσης παράγοντες διαιώνισης του προβλήματος. Στο βωμό των κερδών θυσιάζεται ο υγιής τρόπος επιλογών ως προς τη διατροφή των παιδιών.

 

3. Σχολεία

Το σχολικό μετά το οικογενειακό περιβάλλον, έχει το μεγαλύτερο αντίκτυπο στη διαπαιδαγώγηση του παιδιού. Επηρεάζει το περιβάλλον αυτό μέσω των σχολικών γευμάτων, των διαθέσιμων προϊόντων στο κυλικείο, τις διατροφικές συνήθειες των άλλων παιδιών, τη μείωση της σωματικής άσκησης των παιδιών, την τελική τους διαμόρφωση ως προς τις επιλογές που θα κάνουν. Οπότε, ναι, τα πρότυπα διατροφής που έχουν όσο βρίσκονται στο σχολείο τα επηρεάζουν αρνητικά. Προφανώς, τα σχολεία με τη δύναμη που έχουν μπορούν να διαδραματίσουν ένα τεράστιο σύμμαχο ως προς τη λύση του προβλήματος της παιδικής και της εφηβικής παχυσαρκίας. Να υπενθυμίσουμε ότι ειδικά στα παιδιά άνω των 13 ετών (έναρξη εφηβείας) παρατηρούμε την πυροδότηση των διατροφικών διαταραχών (νευρική ανορεξία, νευρική βουλιμία και υπερφαγία).

 

 

4. Κυβέρνηση και Πολιτική

Η εκάστοτε κυβέρνηση πρέπει να μεριμνά για τη θέσπιση ενός εθνικού προγράμματος για την υποστήριξη προγραμμάτων διατροφής. Επίσης, να ρυθμίζει με υπευθυνότητα τις πολιτικές μάρκετινγκ των τροφίμων αλλά και να δημιουργεί πολλούς και χώρους με ασφάλεια για φυσική δραστηριότητα και σωματική άσκηση.

 

5. Κοινωνία και Περιβάλλον

Ουσιαστικά πολλές πόλεις είναι έτσι σχεδιασμένες ώστε είτε να μην έχουν πληθώρα χώρων για σωματική άσκηση (πάρκα) είτε αυτά που έχουν να είναι παρατημένα και μη ασφαλή. Επιπλέον, η φτωχοποίηση οδηγεί σε αύξηση της εμφάνισης της παχυσαρκίας (επιλογή επεξεργασμένων τροφών) ενώ και ο περιορισμός των υγιεινών και η προτίμηση ανθυγειινών επιλογών έρχεται ως αποτέλεσμα της ευρύτερης κοινωνίας.

 

 

6. Ατομική Ευθύνη

Που καταλήγουμε; Ότι εδώ η ατομική ευθύνη είναι μηδαμινή όταν μιλάμε για παιδιά (και σε περιπτώσεις για έφηβους). Τα παιδιά δεν επιλέγουν τους γονείς τους, το σχολείο τους, το περιβάλλον τους γενικότερα. Ούτε μπορούν να παρέμβουν στο μάρκετινγκ των εταιριών τροφίμων. Η προσωπική ευθύνη παίζει ρόλο καθώς μεγαλώνουν, αλλά διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από τα συστήματα γύρω τους. Και δείχνει να αφορά ηλικίες άνω των 13 ετών κι αυτό υπό περιπτώσεις και υπό συγκεκριμένες συνθήκες.

 

 

Συμπέρασμα

Για τον επιπολασμό της παιδικής παχυσαρκίας δεν φταίει μόνο ένας. Από τους παραπάνω παράγοντες συγκεντρώνεται το συνολικό «φταίξιμο». Είναι το αποτέλεσμα με άλλα λόγια ενός συστήματος που περιλαμβάνει γονείς και γενικά φροντιστές, σχολείο, οικονομική κατάσταση οικογένειας, φίλους και συγγενείς, μάρκετινγκ τροφίμων, πληθώρα χώρων άσκησης, αποφάσεις πολιτείας. Οι παράγοντες αυτοί αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους και οδηγούν μέσω ενός μονόδρομου που καταλήγει σε αδιέξοδο, το παιδί να ζει με παχυσαρκία. Και ουσιαστικά είναι το μόνο που δεν φταίει. Τελικά, η πιο παραγωγική προσέγγιση δεν είναι να αποδίδουμε ευθύνες, αλλά να εντοπίζουμε πού βρίσκεται η ευθύνη και να αναλαμβάνουμε συντονισμένη δράση για να κάνουμε τις υγιεινές επιλογές ευκολότερες για όλους. Ο ρόλος του διαιτολόγου είναι καίριος όπως και η ταχύτητα διάγνωσης ύπαρξης της παχυσαρκίας για την τελική της θεραπεία.

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

United Nations, (2025). “Child obesity level surpasses underweight cases worldwide for the first time, UNICEF warns”. [online], [Ημερομηνία πρόσβασης: 4 Οκτώβρη]. Διαθέσιμο στο: https://news.un.org/en/story/2025/09/1165797

 

 

 

Λεοντίου Κωνσταντίνος

Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc