Πώς η διατροφή παρεμβαίνει στα άτομα που πάσχουν από σχιζοφρένεια; Γιατί είναι σημαντικός ο ρόλος αυτής και τι πρέπει να γνωρίζουν οι θεραπευτές;

Ορισμός

Η σχιζοφρένεια (schizophrenia) είναι μια χρόνια και σοβαρή ψυχική πάθηση που επηρεάζει τον τρόπο που ένα άτομο σκέφτεται, αισθάνεται και συμπεριφέρεται. Τα άτομα με σχιζοφρένεια μπορεί να φαίνονται σαν να έχουν χάσει την επαφή με την πραγματικότητα, κάτι που μπορεί να προκαλέσει δυσφορία σε αυτά και στους γύρω τους. Ανήκει στην κατηγορία των ψυχώσεων και τον όρο πρώτος χρησιμοποίησε ο Ελβετός ψυχίατρος Πολ Έιγκεν Μπλόιλερ (Paul Eugen Bleuler).

Χαρακτηρίζεται από ένα μείγμα συμπτωμάτων που γενικά εμπίπτουν σε τρεις κατηγορίες:

 

• Θετικά συμπτώματα (πράγματα που προστίθενται στην κανονική εμπειρία):

Ψευδαισθήσεις (ακούγοντας φωνές, βλέποντας πράγματα που δεν υπάρχουν).

Παραισθήσεις (ψευδείς πεποιθήσεις, όπως η σκέψη ότι οι άλλοι θέλουν να τους βλάψουν).

Αποδιοργανωμένη σκέψη ή ομιλία.

 

• Αρνητικά συμπτώματα (απώλεια ή μείωση των φυσιολογικών λειτουργιών):

Μειωμένη ικανότητα έκφρασης συναισθημάτων (επίπεδη συναισθηματική διαταραχή).

Κοινωνική απόσυρση.

Δυσκολία στην έναρξη ή τη διατήρηση δραστηριοτήτων.

Μειωμένη ομιλία.

 

• Γνωστικά συμπτώματα (προβλήματα σκέψης και μνήμης):

Δυσκολία στην εστίαση ή την προσοχή.

Κακή μνήμη εργασίας (δυσκολία στη συγκράτηση και χρήση πληροφοριών).

Διαταραχή στη λήψη αποφάσεων.

 

Η ακριβής αιτία δεν είναι πλήρως κατανοητή, αλλά πιθανότατα περιλαμβάνει ένα συνδυασμό γενετικής, χημείας του εγκεφάλου (ανισορροπίες ντοπαμίνης και γλουταμινικού) και περιβαλλοντικών παραγόντων όπως προγεννητικό στρες, λοιμώξεις ή τραύμα.

 

Η σχιζοφρένεια συνήθως αναπτύσσεται στα τέλη της εφηβείας ή στην αρχή της ενήλικης ζωής και απαιτεί μακροχρόνια θεραπεία, η οποία συχνά συνδυάζει αντιψυχωσική φαρμακευτική αγωγή, ψυχοθεραπεία και κοινωνική υποστήριξη. Σύμφωνα με την έρευνα, άτομα με σχιζοφρένεια είναι πιθανό να ζήσουν κατά 10 με 20 χρόνια λιγότερο από το μέσο προσδόκιμο ζωής. Γι΄αυτό και η έγκαιρη διάγνωση είναι κομβική στην εξέλιξη της νόσου.

 

Διάγνωση

Δεν υπάρχει αντικειμενικό διαγνωστικό τεστ. Η διάγνωση βασίζεται στην παρατηρούμενη συμπεριφορά, σε ένα ψυχιατρικό ιστορικό που περιλαμβάνει τις αναφερόμενες εμπειρίες του ατόμου και σε αναφορές άλλων που είναι εξοικειωμένοι με το άτομο. Για μια επίσημη διάγνωση, τα περιγραφόμενα συμπτώματα πρέπει να υπάρχουν για τουλάχιστον έξι μήνες (σύμφωνα με το εγχειρίδιο DSM-5) ή ένα μήνα (σύμφωνα με το εγχειρίδιο ICD-11).Πολλά άτομα με σχιζοφρένεια έχουν άλλες ψυχικές διαταραχές, ιδιαίτερα διαταραχές διάθεσης, άγχους και χρήσης ουσιών, καθώς και ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD).

 

Στατιστική

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO) περίπου 24 εκατομμύρια συνάνθρωποί μας σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης πάσχουν από σχιζοφρένεια. Εμφανίζεται 1 περιστατικό ανά 300 άτομα (0,32%) και η συχνότητα εμφάνισής της στον ενήλικο πληθυσμό αφορά 1 κάθε 222 άτομα (0,45%). Υπάρχουν πολλά εκατομμύρια που είναι αδιάγνωστα περιστατικά.

Στις ΗΠΑ πάσχουν από σχιζοφρένεια περίπου 3,2 εκατομμύρια Αμερικανοί (1,2% του πληθυσμού) και στην Ευρώπη, σύμφωνα με το European Brain Council το 0,3% – 1,5% των κατοίκων της Γηραιάς Ηπείρου πάσχουν από αυτή την ψυχική πάθηση.

Για την Ελλάδα δεν υπάρχουν πρόσφατες στατιστικές.

 

Ποιους αφορά;

Η πάθηση συνήθως εκδηλώνεται στις ηλικίες 16 – 30 ετών. Δεν έχει κάποια «προτίμηση» στο φύλο. Η διαφορά είναι ότι συνήθως στους άνδρες εκδηλώνεται νωρίτερα (τέλος εφηβείας, αρχή 3^ης δεκαετίας) σε σχέση με τις γυναίκες (που εμφανίζεται ανάμεσα στα 20 και τα 30 και σε κάποιες μετά την εμμηνόπαυση).

 

 

Ο ρόλος της διατροφής

Σε μια τέτοια πάθηση η θεραπεία της οποίας απαιτεί χρόνια χρήση αντιψυχωσικών φαρμάκων και ψυχοθεραπεία, ποιος θα μπορούσε να είναι ο ρόλος της διατροφής και τι μπορεί να κερδίσει ο ασθενής από αυτή;

Καταρχάς, πολλά αντιψυχωσικά προκαλούν αύξηση βάρους, αύξηση στα επίπεδα σακχάρου στο αίμα και αύξηση της χοληστερόλης του αίματος. Οπότε, οι ασθενείς πρέπει να έχουν μια ισορροπημένη διατροφή που να χαρακτηρίζεται από υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες (όσπρια, φρούτα, προϊόντα ολικής άλεσης, ψευδοδημητριακά, λαχανικά και ξηροί καρποί). Να καταναλώνουν πρωτεΐνες που να μην προέρχονται από πολύ λιπαρές ουσίες (πχ προτείνεται η κατανάλωση ψαριού, οσπρίων, άπαχου κρέατος και αυγών).

Προτείνεται ο περιορισμός της κατανάλωσης επεξεργασμένων τροφών (όπως αλλαντικά, σφολιατοειδή, πίτσα, μπισκότα, ζαχαρώδη, έτοιμα γεύματα), αναψυκτικών με ζάχαρη και αλκοόλ.

Να υπάρξει προτίμηση σε τροφές με πλούσιο φορτίο σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα (όπως τέτοιες είναι οι ξηροί καρποί, το ελαιόλαδο και το αβοκάντο).

 

Σχετικά με τον κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδους διαβήτη, προτείνεται να ακολουθηθεί το πρωτόκολλο με τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ (όπως τακτικά γεύματα, έλεγχος γλυκαιμικού δείκτη αυτών, προτίμηση σύνθετων υδατανθρακών από απλούς, αποφυγή αλκοόλ κτλ).

 

Ως προς τη βελτίωση της λειτουργίας του καρδιαγγειακού συστήματος, προτείνεται η κατανάλωση τροφών που είναι πλούσιες σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα (παχιά ψάρια, καρύδια, γλιστρίδα, λιναρόσπορος), σε ανθοκυανίνες (μύρτιλα, μελιτζάνες, κράνα) και περιορισμός της χρήσης του μαγειρικού αλατιού.

 

 

Εγκεφαλική λειτουργία και διατροφή

Υπάρχουν ουσίες που βοηθούν τη γνωστική λειτουργία και περιορίζουν τη φλεγμονή. Τέτοιες είναι οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β (κυρίως ριβοφλαβίνη, φυλλικό οξύ και κοβαλαμίνη ή βιταμίνη Β12). Σε ριβοφλαβίνη (βιταμίνη Β2) οι καλύτεροι εκπρόσωποι είναι το γάλα και τα δημητριακά, σε φυλλικό οξύ (βιταμίνη Β9) τα φρούτα (μπανάνα, εσπεριδοειδή) και τα λαχανικά (καρότο, μπρόκολο) και σε Β12 τα τυριά cottage και ελβετικό, τα ψάρια και το κρέας.

Προτείνεται η κατανάλωση τροφών πλουσίων σε βιταμίνη D (ανεπάρκειες της οποίας σχετίζονται με τη σχιζοφρένεια). Τέτοιες είναι τα παχιά ψάρια (σαρδέλες, σκουμπρί σολομός), ο τόνος, το συκώτι, ο κρόκος αυγού και τα μανιτάρια.

Η κατανάλωση τροφών πλουσίων σε αντιοξειδωτικά (ρόδι, κινέζικο λάχανο, φιστίκια Βραζιλίας, ακτινίδιο κοκ) θωρακίζει τον οργανισμό έναντι του οξειδωτικού στρες που προκαλεί η πάθηση αυτή.

Προσοχή πρέπει να δοθεί στη μεγάλη κατανάλωση καφεΐνης (η οποία μπορεί να επιδεινώσει το άγχος είτε να αλληλοεπιδράσει με άλλα φάρμακα).

 

 

 

Επιπλέον οδηγίες

Οι ερευνητές έχουν υποθέσει ότι πτυχές του δυτικού πολιτισμού, συμπεριλαμβανομένης της διατροφής, μπορεί να παίζουν ρόλο στη σχιζοφρένεια, αναφέροντας υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης σε βιομηχανικές κουλτούρες, σε σύγκριση με τους μη βιομηχανοποιημένους (ειδικά ασιατικούς) πληθυσμούς.

Σύμφωνα με τον ανανεωμένο οδηγό διατροφής για τους κλινικούς γιατρούς, υπάρχουν οι εξής συστάσεις:

Μια υγιεινή για την καρδιά διατροφή: Η διατροφή των ασθενών είναι συχνά κακή, το κάπνισμα και η σωματική αδράνεια είναι συνηθισμένα, και τα αντιψυχωσικά φάρμακα μπορεί να συμβάλλουν στην αύξηση βάρους, την υπεργλυκαιμία και την υπερτριγλυκεριδαιμία. Το μεταβολικό σύνδρομο είναι επίσης σημαντικά πιο συχνό σε άτομα με σχιζοφρένεια, ακόμη και σε εκείνους που δεν έχουν ακόμη ξεκινήσει να λαμβάνουν αντιψυχωσικά φάρμακα.

Υγιές σωματικό βάρος: Η αύξηση βάρους σε ασθενείς με σχιζοφρένεια αποτελεί ανησυχία, λόγω των ψυχοτρόπων φαρμάκων, της έλλειψης άσκησης, των πιθανών μεταβολικών αλλαγών και της κακής διατροφής. Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι συμπεριφορικές παρεμβάσεις μπορούν να βελτιώσουν τον έλεγχο του βάρους σε άτομα με σχιζοφρένεια.Η διευκρίνιση αυτών των ζητημάτων αναμένει περαιτέρω έρευνα.

 

Η βιταμίνη Ε δεν έχει μελετηθεί μόνη της, αλλά ορισμένα στοιχεία έχουν υποδηλώσει ότι επιδεινώνει τα συμπτώματα σε υψηλότερες δόσεις όταν συνδυάζεται με άλλα συμπληρώματα διατροφής (PCRM, 2025).

Οι ειδικοί λένε ότι μπορεί να υπάρχει σχέση μεταξύ των χαμηλών επιπέδων ψευδαργύρου και της σχιζοφρένειας. Τα στρείδια, τα καβούρια και ο αστακός έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε αυτό το θρεπτικό συστατικό. Μπορείτε επίσης να το βρείτε στο βοδινό κρέας και σε εμπλουτισμένα δημητριακά. Διατίθεται και σε συμπληρώματα, αλλά συμβουλευτείτε τον γιατρό σας πριν πάρετε οποιοδήποτε από αυτά (Donovan, 2025).

 

Εντερική λειτουργία και σχιζοφρένεια

Το μικροβίωμα του εντέρου παίζει σημαντικό ρόλο. Ορισμένες έρευνες έχουν συνδέσει τα κακά βακτήρια του εντέρου με τη σχιζοφρένεια. Η λήψη περισσότερων πρεβιοτικών, τα οποία βρίσκονται φυσικά στα φρούτα και τα λαχανικά, μπορεί να βοηθήσει. Περισσότερα προβιοτικά «ζωντανής καλλιέργειας» – τα οποία βρίσκονται στο γιαούρτι, το kimchi και το ξινολάχανο – μπορεί επίσης να βοηθήσουν. Προσπαθήστε να αποφύγετε τα γαλακτοκομικά προϊόντα/προϊόντα ορού γάλακτος που περιέχουν αντισώματα καζεΐνης (Donovan, 2025).

 

 

 

Συμπέρασμα

Τα άτομα με σχιζοφρένεια είναι πιθανόν να αποκτήσουν κι άλλα νοσήματα, όπως τέτοια είναι η παχυσαρκία, ο σακχαρώδης διαβήτης και τα καρδιαγγειακά. Η διάγνωση είναι κομβικό να γίνει έγκαιρα. Με αυτό τον τρόπο θα μειωθούν οι πιθανότητες θνητότητας του περιστατικού και η εμφάνιση κι άλλων παθήσεων. Εδώ ο ρόλος της διατροφής είναι διπλός: Να βελτιώσει το ανοσοποιητικό τους σύστημα ώστε να είναι πιο «ανθεκτικοί» στη φλεγμονή και στην πρόληψη αυτών των ασθενειών. Βελτιωμένη εντερική λειτουργία σημαίνει καλύτερη «άμυνα» του οργανισμού, καλύτερη ποιότητα ζωής, καλύτερη ψυχολογία. Επίσης, με δεδομένο ότι υπάρχουν τροφές που βοηθούν τη γνωστική λειτουργία και άλλες που τη δυσκολεύουν, ο ρόλος της διατροφής μετατρέπεται σε πολύτιμο εργαλείο για τη σωστή πρόοδο της νόσου. Σαφώς απαιτούνται περαιτέρω έρευνες που να συσχετίζουν τη διατροφή και την ψυχική αυτή πάθηση όπως και προσωποποιημένη παρακολούθηση και διαιτολόγιο για το κάθε διαφορετικό περιστατικό. Η τήρηση μιας τακτικής διατροφικής ρουτίνας βοηθά τόσο στη σωματική υγεία όσο και στην καθημερινή δομή της μέρας. Ιδανικά, οι ασθενείς θα πρέπει να συνεργάζονται με διαιτολόγο για να αποκτήσουν ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα διατροφής. Οπότε, με την κατάλληλη φροντίδα και τη συνεργασία όλων των θεραπευτών, πολλά άτομα με σχιζοφρένεια μπορούν να διαχειριστούν τα συμπτώματά τους και να βελτιώσουν την καθημερινή ποιότητα ζωής τους.

 

 

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Donovan, J., (2025). “What to eat when you have schizophrenia”. [online]. [Ημερομηνία πρόσβασης: 5 Σεπτέμβρη]. Διαθέσιμο στο: https://www.webmd.com/schizophrenia/ss/slideshow-best-nutrition-for-schizophrenia

PCRM, (2025). “Schizophrenia”. [online]. [Ημερομηνία πρόσβασης: 5 Σεπτέμβρη]. Διαθέσιμο στο: https://nutritionguide.pcrm.org/nutritionguide/view/Nutrition_Guide_for_Clinicians/1342091/all/Schizophrenia

 

 

Κωνσταντίνος Λεοντίου

Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc