Περίπου 1 στα 3 παιδιά βιώνει καθημερινά τον εκφοβισμό (bullying). Ποια είναι η κατάσταση όταν μιλάμε για παιδική και εφηβική παχυσαρκία; Πόσο επηρεάζει το σωματικό βάρος η ύπαρξη φυλετικών και άλλων διακρίσεων στα παιδιά;

Παιδική παχυσαρκία

Πρόκειται για μια πραγματικότητα που έχει λάβει διαστάσεις πανδημίας και δεν αφορά μόνο το ίδιο το παιδί, αλλά και την υπόλοιπη οικογένεια, το σύστημα υγείας, το ίδιο το κράτος. Έχουμε αναφερθεί στο παρελθόν για τα προβλήματα που έχει σαν αποτέλεσμα η παχυσαρκία που αφορά παιδιά και εφήβους. Προβλήματα υγείας (όπως υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης και υπερχολιστεριναιμία), προβλήματα ορμονικής φύσης, προβλήματα ανάπτυξης, ψυχολογικά προβλήματα. Στο άρθρο αυτό θα ασχοληθούμε με τον εκφοβισμό που δέχονται τέτοια παιδιά κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στο σχολείο αλλά και έξω από αυτό.

 

Το bullying στα παιδιά

Πάνω από το 33% σε εθνικό επίπεδο και σε κάποιες περιοχές το ποσοστό παιδιών που δέχεται εκφοβισμό αγγίζει το 50%. Σύμφωνα με έρευνα, τα παιδιά που πραγματοποιούν bullying έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να διαπράξουν εγκληματικές πράξεις βασισμένες στη βία μέχρι να φτάσουν στα 31. Τα θύματα της πράξης από την άλλη δεν φάνηκε να αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο για την ίδια συμπεριφορά μεγαλώνοντας (Tiiri et al, 2022). Τα θύματα της πράξης όμως αντιμετωπίζουν βαριά ψυχολογικά τραύματα, άγνωστο το πότε και αν θα επουλωθούν ποτέ.

 

Bullying και παχυσαρκία

Το bullying σε παιδιά και εφήβους λαμβάνει καθημερινά όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις. Αποτελεί ένα μείζον κοινωνικό πρόβλημα που απαιτεί συντονισμένη λύση. Συμβαίνει χωρίς συγκεκριμένη αιτιολογία. Είναι πολυπαραγοντικά τα αίτια και έχουν να κάνουν με την παιδεία του παιδιού και κυρίως της οικογένειάς του και το περιβάλλον που μεγαλώνει αυτό (γονείς, λοιποί κηδεμόνες, σχολείο, φίλοι). Έχει να κάνει και με άλλους κοινωνικοπολιτισμικούς παράγοντες (ρατσισμός, παραμονή χωρίς γονικό έλεγχο στις οθόνες και στα social media) όπως και την οικονομική κατάσταση των γονιών του. Στο άρθρο αυτό θα ασχοληθούμε με μια ακόμα παράμετρο: Την παχυσαρκία.

 

Η έρευνα

Η συσχέτιση μεταξύ της κατάστασης βάρους και της εμπειρίας εκφοβισμού είναι καλά τεκμηριωμένη, αλλά λίγα είναι γνωστά για τη σχέση μεταξύ του υπερβολικού βάρους ή της παχυσαρκίας και των συμπεριφορών εκφοβισμού μεταξύ των παιδιών και των εφήβων. Ο στόχος αυτής της μελέτης ήταν να παράσχει ενημερωμένα στοιχεία ως προς τη συσχέτιση μεταξύ της κατάστασης βάρους και της έκθεσης σε εκφοβισμό ανάμεσα σε παιδιά σχολικής ηλικίας και των εφήβων. Η μετα-ανάλυση περιλάμβανε 26 μελέτες σχετικά με τη συσχέτιση μεταξύ παχυσαρκίας και εκφοβισμού. Συνολικά, τα παιδιά και οι έφηβοι με παχυσαρκία είχαν μεγαλύτερες πιθανότητες να βιώσουν εκφοβισμό από τους ομολόγους τους με φυσιολογικό βάρος. Τα παιδιά και οι έφηβοι με παχυσαρκία και υπέρβαρα είχαν περισσότερες πιθανότητες να βιώσουν εκφοβισμό από τους συνομηλίκους τους με κανονικό βάρος. Όσον αφορά το φύλο, τα αγόρια με παχυσαρκία παρουσίασαν αυξημένο κίνδυνο συμπεριφορών εκφοβισμού από τα κορίτσια με παχυσαρκία. Ομοίως, τα υπέρβαρα αγόρια παρουσίασαν αυξημένο κίνδυνο συμπεριφορών εκφοβισμού από τα αντίστοιχα υπέρβαρα κορίτσια. Με άλλα λόγια, τα παρόντα αποτελέσματα υποδηλώνουν ότι τα παιδιά και οι έφηβοι πρέπει να προστατεύονται από τον εκφοβισμό, ειδικά εκείνα που είναι παιδιά και έφηβοι με παχυσαρκία και υπέρβαρα. Οπωσδήποτε απαιτούνται αποτελεσματικές στρατηγικές για τη μείωση των συμπεριφορών εκφοβισμού μεταξύ παιδιών και εφήβων στα σχολεία (Cheng et al, 2022).

 

Ρατσισμός και παχυσαρκία

Ποια είναι η σύνδεση ρατσισμού και παχυσαρκίας; Μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Journal of American Medical Association εξέτασε τα ποσοστά παχυσαρκίας μεταξύ περισσότερων από 6.000 παιδιών ηλικίας μεταξύ 9 και 11 ετών. Τα ποσοστά ήταν υψηλότερα μεταξύ των παιδιών που ταυτοποιήθηκαν ως Μαύροι (24%), ακολουθούμενα από εκείνα που ταυτοποιήθηκαν ως ιθαγενείς Αμερικανοί ή ιθαγενείς της Αλάσκας (21%), Ισπανόφωνος (18%), Ασιάτης Αμερικανός (9%) και λευκός (7%).

Τα παιδιά ρωτήθηκαν για την έκθεσή τους στο ρατσισμό σε μια αρχική συνέντευξη μεταξύ 2017 και 2019. Όσα ανέφεραν υψηλότερα επίπεδα φυλετικών διακρίσεων είχαν περισσότερες πιθανότητες ένα χρόνο αργότερα να έχουν υψηλό δείκτη μάζας σώματος. Τα παιδιά είπαν ότι οι άνθρωποι που είναι πιο πιθανό να τους φέρονται άδικα λόγω της φυλής ή της εθνικότητάς τους ήταν δάσκαλοι, άλλα παιδιά στο σχολείο κι ενήλικες εκτός σχολείου.

Καθηγητές του Chan School of Public Health δήλωσαν σε άρθρο της USA Today στις 11 Ιουλίου ότι πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι ο ρατσισμός μπορεί να βλάψει την υγεία. «Αυτό που ανακαλύψαμε όλα αυτά τα χρόνια είναι ότι οι διακρίσεις είναι ένας τύπος αγχωτικής εμπειρίας ζωής που έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία όπως και άλλοι τύποι στρεσογόνων εμπειριών ζωής και οδηγεί σε χειρότερη ψυχική και σωματική υγεία». Πρόσθεσαν ότι η μελέτη δείχνει ότι η συμπεριφορά των ανθρώπων μπορεί να έχει επικίνδυνες συνέπειες. «Μπορούμε να γίνουμε παράγοντας ασθένειας και θανάτου μόνο με τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε στους άλλους. Το πιο σημαντικό πράγμα που πρέπει να κάνουμε είναι να μειώσουμε την εμφάνιση διακρίσεων» (Harvard, 2023).

Ήδη στις ΗΠΑ, που εξακολουθεί η παιδική παχυσαρκία να αφορά 1 στα 5 παιδιά, οι στρατηγικές και οι παρεμβάσεις για την καταπολέμηση του δομικού ρατσισμού και των επιπτώσεών του στα παιδιά και τις οικογένειές τους εξετάζονται μαζί με στρατηγικές για έρευνα και επιπτώσεις στην αλλαγή πολιτικής. Από την κριτική ανασκόπηση και τον προβληματισμό μας, οι λεπτές και εμφανείς επιπτώσεις των κοινωνικών δομών που διατηρήθηκαν από χρόνια ρατσισμού και ο αντίκτυπος στην ανάπτυξη και την ανθεκτικότητα της παιδικής παχυσαρκίας επιβάλλουν συντονισμένη δράση (Browne et al, 2022).

 

Επίλογος

Τα ποσοστά παχυσαρκίας συνεχίζουν να αυξάνονται μεταξύ των παιδιών και έχουν δείξει επίμονες φυλετικές ανισότητες. Ο ρατσισμός διαδραματίζει έναν δυνητικά ουσιαστικό και δραστικό ρόλο σε αυτές τις ανισότητες. Από τις μικρότερες ηλικίες, υπάρχουν ήδη διαφορές στον επιπολασμό της παιδικής παχυσαρκίας. Ο ρατσισμός μπορεί να διαμορφώσει διαγενεακούς και προγεννητικούς παράγοντες που επηρεάζουν την παχυσαρκία και διάφορους στρεσογόνους παράγοντες και περιβάλλοντα όπου μεγαλώνουν τα παιδιά. Οι σχέσεις μεταξύ κλινικών γιατρών και ασθενών μπορεί επίσης να διαμορφωθούν από τον καθημερινό ρατσισμό και τις κληρονομιές του παρελθόντος ρατσισμού, που μπορεί να επηρεάσουν τον επιπολασμό της παχυσαρκίας και την αποτελεσματικότητα της θεραπείας. Τα ολοκληρωμένα δεδομένα σχετικά με το βαθμό στον οποίο ο ρατσισμός διαμορφώνει την παιδική παχυσαρκία είναι περιορισμένα. Ωστόσο, πειστικά στοιχεία υποδεικνύουν πολλούς τρόπους μέσω των οποίων ο ρατσισμός επηρεάζει τελικά την παιδική παχυσαρκία. Οι παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση του ρατσισμού σε πολλά σημεία όπου διαμορφώνει την παιδική παχυσαρκία, συμπεριλαμβανομένων των μηχανισμών μεταξύ των γενεών και των προγεννητικών μηχανισμών, μπορεί να συμβάλουν στην κάλυψη των ανισοτήτων (Lawton & Stanford, 2024).

Με άλλα λόγια, στο μέγα κοινωνικό πρόβλημα «bullying στην παιδική και εφηβική ηλικία» προστίθεται μια ακόμα παράμετρος: το υπερβάλλον σωματικό βάρος. Είδαμε ότι μέσα από την έρευνα, η σύνδεση μεταξύ σωματικού βάρους και εκφοβισμού είναι μεγάλη. Όπως των διακρίσεων που γίνονται στα παιδιά με βάση τη φυλή τους και το βάρος. Οι διαστάσεις του φαινομένου είναι τεράστιες οπότε η δράση πρέπει να είναι άμεση και συντονισμένη. Ήδη στις ΗΠΑ έχουν χαράξει συγκεκριμένη πολιτική πάνω στο θέμα. Το αυτό απαιτείται και από άλλες χώρες, φυσικά και από τη δική μας. Επίσης, η έλλειψη γνώσης σχετικά με το τι σημαίνει «διατροφή» και «προσέχω στην ανάπτυξη τι τρώω». Ακόμα, τι σημαίνει «υπέρβαρος» και τι «παχύσαρκος» και πως συμπεριφέρεται ένα παιδί απέναντι σε ένα συνομίληκό του με παχυσαρκία, αλλάζει το γνωστικό επίπεδο των παιδιών σχετικά με την αντιμετώπιση που θα έχουν σε οικογενειακό, φιλικό και ενδο- και εξωσχολικό περιβάλλον. Οικογένεια, εκπαιδευτικοί, διαιτολόγοι, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί και παιδίατροι πρέπει να αποτελέσουν μια κοινή συντονισμένη ομάδα. Το bullying αφορά βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα τόσο το «θύτη» όσο και το «θύμα». Απειλεί τις βάσεις της κάθε κοινωνίας. Οργανωμένης και μη.

 

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Browne, N., Hodges, E., Small, L., Snethen, J., Frenn, M., Irving, S., Gance-Cleveland, B. & Greenberg, C. (2022). Childhood obesity within the lens of racism. Pediatric Obesity, 17(5), doi: 10.1111/ijpo.12878

Cheng, S., Kaminga, A. C., Liu, W., Wu, F., Wang, Z., Wang X. & Liu, X. (2022). Association between weight status and bullying experiences among children and adolescents in schools: An updated meta-analysis. Child Abuse & Neglect, 134, 105833.

Harvard, (2023). “Racism linked with obesity in children”. [online], [Ημερομηνία πρόσβασης: 8 Απρίλη]. Διαθέσιμο στο: https://www.hsph.harvard.edu/news/hsph-in-the-news/racism-linked-with-obesity-in-children/

Lawton, R. & Stanford, F. (2024). The Role of Racism in Childhood Obesity. Current Obesity Reports, 13, pp. 98-106.

Tiiri, E., Uotila, J., Elonheimo, H., Sillanmäki, L., Klomek, A. B. & Sourander, A. (2022). Bullying at 8 years and violent offenses by 31 years: the Finnish nationwide 1981 birth cohort study. European Child & Adolescent Psychiatry. 32, pp 1667-1678.

 

 

Λεοντίου Κωνσταντίνος

Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc