Παιδική και εφηβική παχυσαρκία στην Ελλάδα

Στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε την αυξητική τάση της παιδικής και εφηβικής παχυσαρκίας τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά και όσον αφορά την Ελλάδα μέσα από τη διαθέσιμη βιβλιογραφία. Γιατί πρόκειται για μια επικίνδυνη κατάσταση που χρήζει άμεσης παρέμβασης και τι πρέπει να γίνει.

Σταθερά αυξητική η τάση της παιδικής/εφηβικής παχυσαρκίας παγκοσμίως

Το 2017 το Lancet δημοσίευσε έρευνα σύμφωνα με την οποία ανέλυσε το βάρος και το ύψος σε περίπου 130 εκατομμύρια άτομα, συμπεριλαμβανομένων 31,5 εκατομμυρίων παιδιών ηλικίας 5-19 ετών. Ο αριθμός των παχύσαρκων παιδιών και εφήβων αυξήθηκε από 11 εκατομμύρια το 1975 σε 124 εκατομμύρια το 2016 – μια δεκαπλάσια αύξηση. Eπιπλέον 216 εκατομμύρια παιδιά ήταν υπέρβαρα όλο αυτό το διάστημα (NCD-RisC, 2017).

Τα ποσοστά παχυσαρκίας στην παιδική ηλικία φαίνεται να είναι ορόσημα σε χώρες υψηλού εισοδήματος, αλλά σε πολύ υψηλά επίπεδα. Οι περιοχές του κόσμου με κάποια από τις μεγαλύτερες αυξήσεις στον αριθμό των παχύσαρκων παιδιών και εφήβων ήταν η Ανατολική Ασία και η Μέση Ανατολή και η Βόρεια Αφρική. Η αύξηση των ποσοστών παιδικής παχυσαρκίας επιταχύνθηκε πρόσφατα, ιδίως στην Ασία.

Σύμφωνα με την Άλις Ρόσι, μεταξύ των μεσογειακών χωρών, η Ελλάδα έχει δείξει υψηλότερο ποσοστό υπέρβαρων και παχύσαρκων εφήβων ηλικίας 15 ετών (21,5%). Υψηλότερες τιμές έχουν αναφερθεί μόνο εκτός Ευρωπαϊκής ζώνης (Καναδάς: 24,5% και ΗΠΑ: 31%) (Rosi et al, 2020).

Η πρωτοβουλία ευρωπαϊκής οργάνωσης για την παρακολούθηση της παχυσαρκίας (COSI) της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (WHO) δημιουργήθηκε πριν από περισσότερα από 10 χρόνια για να εκτιμηθεί η επικράτηση και παρακολούθηση των αλλαγών στο υπερβολικό βάρος και την παχυσαρκία σε παιδιά ηλικίας 6-9 ετών. Από τότε, υπάρχουν πέντε κύκλοι συλλογής δεδομένων σε περισσότερες από 40 χώρες, στις οποίες συμμετείχαν περισσότερα από μισό εκατομμύριο παιδιά. Μέχρι σήμερα δεν έχουν γίνει συγκριτικές μελέτες με στοιχεία σχετικά με τη σοβαρή παιδική παχυσαρκία. Έχουν δημοσιευθεί ευρωπαϊκές χώρες

Συνολικά 636.933 παιδιά, (323.648 αγόρια και 313.285 κορίτσια) συμμετείχαν στην έρευνα. Ο επιπολασμός της σοβαρής παχυσαρκίας διέφερε σημαντικά μεταξύ των χωρών, με υψηλότερες τιμές στη νότια Ευρώπη. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, η σοβαρή παχυσαρκία κυμάνθηκε από 1,0% στα παιδιά της Σουηδίας και της Μολδαβίας έως 5,5% στα παιδιά της Μάλτας. Η επικράτηση ήταν γενικά υψηλότερη μεταξύ των αγοριών σε σύγκριση με τα κορίτσια. Οι αποκοπές της IOTF οδηγούν σε χαμηλότερες εκτιμήσεις, αλλά επιβεβαιώνουν τις διαφορές μεταξύ των χωρών και ήταν πιο κοινές τόσο για τα αγόρια όσο και για τα κορίτσια.

Σε πολλές χώρες 1 στα 4 παχύσαρκα παιδιά ήταν σοβαρά παχύσαρκα. Εφαρμογή των εκτιμήσεων του επιπολασμού με βάση τον ορισμό της ΠΟΥ σε ολόκληρο τον πληθυσμό παιδιών ηλικίας 6-9 ετών το 2006 σε κάθε χώρα, περίπου 398.000 παιδιά αναμένεται να είναι σοβαρά παχύσαρκοι στις 21 ευρωπαϊκές χώρες. Η τάση μεταξύ 2007 και 2013 και η ανάλυση κατά την ηλικία του παιδιού δεν δείχνουν ένα σαφές μοτίβο. Η σοβαρή παχυσαρκία ήταν πιο συχνή στα παιδιά των οποίων το επίπεδο εκπαίδευσης της μητέρας ήταν χαμηλότερο.

Οπότε, η σοβαρή παχυσαρκία αποτελεί σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας και επηρεάζει μεγάλο αριθμό παιδιών στην Ευρώπη. Λόγω των επιπτώσεων στην εκπαίδευση, την υγεία, την κοινωνική φροντίδα και τα οικονομικά συστήματα, η παχυσαρκία πρέπει να αντιμετωπιστεί μέσω μιας σειράς προσεγγίσεων από την έγκαιρη πρόληψη του υπερβολικού βάρους και της παχυσαρκίας στη θεραπεία αυτών που την χρειάζονται (Spinelli et al, 2019).

 

Συνέπειες εφηβικής παχυσαρκίας

Οι συνέπειες από την εμφάνιση και της διατήρησης παιδιών και εφήβων σε παχυσαρκία θα μπορούσαν να είναι οι εξής:

• Κίνδυνος να διατηρηθεί η παχυσαρκία και κατά την ενήλικη ζωή, με όλες τις αρνητικές συνέπειες που αυτό συνεπάγεται. Έχει βρεθεί πως τα παχύσαρκα παιδιά και έφηβοι παρουσιάζουν κατά 2-6,5 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να εξελιχθούν σε παχύσαρκους ενήλικες από ότι οι συνομήλικοί τους φυσιολογικού. Μεγάλο μέρος των αλλαγών που συμβαίνουν στην εφηβεία σχετίζονται με την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του ατόμου.
• Πολλές από τις ασθένειες που προσβάλλουν τους ενήλικες αρχίζουν από την παιδική και εφηβική ηλικία. Ο Σακχαρώδης Διαβήτης, οι καρδιοπάθειες, αναπνευστικά προβλήματα, προβλήματα ύπνου, η παχυσαρκία είναι ασθένειες των οποίων η συχνότητα αυξάνεται ανησυχητικά τόσο στους ενήλικες όσο στα παιδιά και στους έφηβους

 

Γιατί αυξήθηκε τόσο η παχυσαρκία σε αυτές τις ηλικίες;

Οι επιλογές των παιδιών, οι διατροφικές συνήθειες και οι φυσικές συνήθειες επηρεάζονται από το περιβάλλον τους και η ταχεία κοινωνική και οικονομική εξέλιξη έχει αλλάξει το περιβάλλον που πολλά παιδιά μεγαλώνουν τώρα. Τα πρότυπα διατροφής και φυσικής δραστηριότητας έχουν αλλάξει δραματικά, αλλάζοντας τα μεταποιημένα, ανθυγιεινά τρόφιμα και ποτά και καθιστικά τρόπους ζωής.

Τα παιδιά είναι επίσης ιδιαίτερα ευάλωτα στο μάρκετινγκ και στην τιμή των τροφίμων και ποτών. Υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι η εμπορία ανθυγιεινών τροφών και ποτών στα παιδιά σχετίζεται με την παιδική παχυσαρκία. Η χαμηλή τιμή και η διαδεδομένη διαθεσιμότητα ενεργειακά πυκνών τροφών με χαμηλή περιεκτικότητα σε θρεπτικά συστατικά αποτελεί επίσης σημαντικό παράγοντα (WHO, 2017).

 

Τι γίνεται στην Ελλάδα

 

 

Σε αυτό το γράφημα παρατηρούμε ότι η χώρα μας το 2001 – 02 όταν ο ΜΟ της Ευρώπης στην παιδική & εφηβική παχυσαρκία άγγιζε το 11% στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό έφτανε το 16%. Η συσχέτιση αυτή όχι μόνο “έκλεισε” αλλά αντίθετα και στην Ευρώπη το ποσοστό αυξήθηκε μέσα σε 13 χρόνια κατά 6% ενώ στην Ελλάδα αυξήθηκε κατά 8%, σύμφωνα με έκθεση της Eurostat.

 

Σε αυτό το γράφημα (πρόγραμμα ΕΥΖΗΝ) παρατηρούμε ότι το WHR (που αφορά το λόγο μέσης προς ύψος και είναι εργαλείο για την κεντρική κυρίως παχυσαρκία) δείχνει ότι η συντριπτική πλειοψηφία παιδιών & εφήβων στην Ελλάδα διαγνώστηκε με παχυσαρκία κεντρικού τύπου. Επιπρόσθετα, σχεδόν 2 στα 3 υπέρβαρα παιδιά έχουν κεντρικού τύπου παχυσαρκία, ένας τύπος που και μειώνει μια σωστή ανάπτυξη στα παιδιά αλλά και αποτελεί προδιαθεσικό παράγοντα για ορμονικά προβλήματα, σαχκαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ, υπέρταση & υπερχολιστεριναιμία.

 

Σύμφωνα πάντα με την έρευνα ΕΥΖΗΝ, τα αγόρια σε κάθε ηλικία είναι πιο υπέρβαρα από τα κορίτσια (με εξαίρεση την ηλικία των 6 ετών) ενώ το peak παρατηρείται και στα δυο φύλα στην ηλικία των 8 και 9 ετών.

 

 

Συμπέρασμα

Η παιδική παχυσαρκία και δη αυτή του κεντρικού τύπου, αποτελεί ένα φαινόμενο με μεγάλο επιπολασμό στη χώρα μας. Τούτο σημαίνει όπως είδαμε αυξημένα προβλήματα υγείας  τόσο κατά τη διάρκεια της φάσης της ανάπτυξης αλλά πολύ περισσότερο κατά την ενήλικη ζωή. Μάλιστα, σύμφωνα με τον WHO, μέχρι το 2022 τα παχύσαρκα παιδιά και έφηβοι θα ξεπεράσουν τους υπέρβαρους έφηβους και παιδιά αντίστοιχα, δημιουργώντας ένα μεγαλύτερο προβληματικό προφίλ υγείας στις ηλικίες αυτές.

Η λύση είναι τόσο το οικογενειακό περιβάλλον όσο και η κρατική μέριμνα να δημιουργήσουν ένα κοινό πλαίσιο καταπολέμησης αυτού του φαινομένου άμεσα που θα περιλαμβάνει σωστή ενημέρωση στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση αλλά και αύξηση της σωματικής άσκησης και προσκόλληση σε σωστά πρότυπα διατροφής αλλά και υποχρεωτική παρακολούθηση από διατροφολόγο-διαιτολόγο σε όλες τις αναπτυξιακές φάσεις της ζωής ενός παιδιού/εφήβου. Προφανώς, η αιτία εμφάνισης σε κάθε παιδί/έφηβο δεν έχει μια μοναδική αιτία ή απάντηση ούτε όμως θεραπεύεται με μιας ειδικά όταν αποτελεί μια χρόνια κατάσταση, οπότε η προσεκτική και τακτική παρακολούθηση από έναν επιστήμονα υγείας κρίνεται αναγκαία.

 

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

NCD-RisC, (2017). Worldwide trends in body-mass index, underweight, overweight, and obesity from 1975 to 2016: a pooled analysis of 2416 population-based measurement studies in 128·9 million children, adolescents, and adults. The Lancet, 390, pp. 2627-2642.

Rosi, A., Giopp, F., Milioli, G., Melegari, G., Goldoni, M., Parrino, L. & Scazzina, F. (2020).  Weight Status, Adherence to the Mediterranean Diet, Physical Activity Level, and Sleep Behavior of Italian Junior High School Adolescents. Nutrients, 12(2), 478, doi: org/10.3390/nu12020478

Spinelli, A., Buoncristiano, M., Kovacs, V. A., Yngve, A., Spiroski, I., Obreja, G., Starc, G., Perez, N., Rito, A. I., Kunesova, M., Sant’Angelo, V. F., Meisfjord, J., Bergh, I. H., Kelleher, C., Yardim, N., Pudule, I., Petrauskiene, A., Duleva, V., Sjoberg, A., Gualtieri, A., Hassapidou, M., Hyska, J., Burazeri, G., Petrescu, C. H., Heinen, M., Takacs, H., Zamrazilova, H., Bosi, T. B., Sacchini, E., Pagkalos, I., Cucu, A., Nardone, P., Gately, P., Williams, J. & Breda, J. (2019). Prevalence of Severe Obesity among Primary School Children in 21 European Countries. Obesity Facts, 12, pp. 244-258.

WHO, (2017). “New global estimates of child and adolescent obesity released on World Obesity Day”. [online]. [Retrieved: 01 March], διαθέσιμο στο: https://www.who.int/end-childhood-obesity/news/new-estimate-child-adolescent-obesity/en/

 

 

 

 

Κωνσταντίνος Λεοντίου
Διατροφολόγος-Διαιτολόγος, MSc