Επεξεργασμένες τροφές και παιδική παχυσαρκία

Τα τελευταία χρόνια έχει δωθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στην σχέση ανάμεσα στην κατανάλωση εξαιρετικά μεταποιημένων τροφίμων (highly-processed foods) και την παχυσαρκία. Στο άρθρο αυτό θα προσπαθήσουμε να συνδέσουμε τις δυο αυτές παραμέτρους ως προς τα παιδιά και τους εφήβους.

Ποια είναι τα εξαιρετικά μεταποιημένα τρόφιμα;

Τα εξαιρετικά μεταποιημένα τρόφιμα (ΕΜΤ) περιλαμβάνουν συσκευασμένα ψητά και σνακ, αρωματισμένα ποτά, ζαχαρούχα δημητριακά, έτοιμα φαγητά που περιέχουν πρόσθετα τροφίμων, σούπες αφυδατωμένης κηπευτικής και ανασυσταθέντα κρέατα και προϊόντα ψαριών. Προϊόντα που απαντώνται κατά βάση στα σούπερ μάρκετ και στα ταχυφαγεία.

Ερευνητικά Δεδομένα

Σε έρευνα που συμπεριέλαβε 345 παιδιά στη Βραζιλία, ηλικίας 3-4 και 7-8 ετών, δόθηκαν ΕΜΤ υπό τη μορφή καραμελών, μπισκότων, αλμυρών σνακ, άλλων γλυκών και ψωμιών. Η κατανάλωση εξαιρετικά μεταποιημένων προϊόντων στην ηλικία προσχολικής ηλικίας προκάλεσε μια υψηλότερη αύξηση της ολικής χοληστερόλης (β = 0,430, Ρ = 0,046) και της LDL χοληστερόλης. Τα δεδομένα μας δείχνουν ότι η πρώιμη κατανάλωση υπερ-επεξεργασμένων προϊόντων διαδραμάτισε ρόλο στην αλλαγή του προφίλ των λιποπρωτεϊνών σε παιδιά από μια κοινότητα χαμηλού εισοδήματος στη Βραζιλία. Αυτά τα αποτελέσματα είναι σημαντικά για την κατανόηση του ρόλου της επεξεργασίας τροφίμων και των πρώιμων διαιτητικών καθοριστών της καρδιαγγειακής νόσου (Rauber, Campagnolo, Hoffman & Vitolo, 2015).

Μια άλλη έρευνα που επίσης πραγματοποιήθηκε στη Βραζιλία, πραγματεύτηκε την κατανάλωση ΕΜΤ και εφηβικής παχυσαρκίας. Μελετήθηκαν 30.243 άτομα ηλικίας ≥ 10 ετών για τη δίαιτα της χώρας το 2008-2009. Τα δεδομένα για την κατανάλωση τροφίμων συλλέχθηκαν μέσω αρχείων καταγραφής τροφίμων 24 ωρών. Έγινε κατάταξη στα είδη διατροφής σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά της επεξεργασίας τροφίμων. Τα ΕΜΤ ορίστηκαν ως συνθέσεις που παρασκευάζονται από τη βιομηχανία τροφίμων κυρίως από ουσίες που εξάγονται από τρόφιμα ή που λαμβάνονται με την περαιτέρω επεξεργασία των συστατικών των τροφίμων ή μέσω χημικής σύνθεσης, με ελάχιστη ή ολική τροφή. Στα παραδείγματα περιλαμβάνονται καραμέλες, μπισκότα, ζαχαρούχα ποτά και έτοιμα φαγητά. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα ΕΜΤ αντιπροσωπεύουν το 30% της συνολικής κατανάλωσης ενέργειας. Εκείνοι στο υψηλότερο πεμπτημόριο κατανάλωσης ΕΜΤ είχαν σημαντικά υψηλότερο Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) και υψηλότερες πιθανότητες να είναι παχύσαρκοι σε σύγκριση με εκείνα στο χαμηλότερο πεμπτη της κατανάλωσης (da Costa Louzada et al, 2015).

Παραμένουμε στην Αμερική και πηγαίνουμε σε έρευνα που έλαβε μέρος στην Γουατεμάλα. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι όλα τα υπόλοιπα πράγματα παραμένουν σταθερά (πχ φυσική άσκηση), αύξηση κατά 10% του μεριδίου των μερικώς μεταποιημένων τροφίμων από τη συνολική δαπάνη των νοικοκυριών σε τρόφιμα αυξάνει τον ΔΜΣ των μελών της οικογένειας (ηλικίας 10 ετών και άνω) κατά 3,95%. Ο αντίκτυπος των υψηλής επεξεργασίας τροφίμων είναι πολύ ισχυρότερος. Μία αύξηση κατά 10% του μεριδίου των τροφίμων υψηλής επεξεργασίας αυξάνει τον ΔΜΣ των ατόμων κατά 4,25%, Τα αποτελέσματα είναι αξιοποιήσημα όταν μετριέται το σωματικό βάρος με δείκτες υπέρβαρου / παχυσαρκίας. Τα ευρήματα αυτά υποδεικνύουν ότι η αύξηση των μεριδίων των μερικώς και εξαιρετικά επεξεργασμένων τροφίμων (ΕΜΤ) από τη συνολική καταναλωτική δαπάνη θα μπορούσε να είναι ένας από τους κύριους παράγοντες κινδύνου για τον υψηλό επιπολασμό του υπέρβαρου / παχυσαρκίας στη χώρα της Κεντρικής Αμερικής (Asfaw, 2011).

Αφού μας κάνουν κακό, γιατί τις τρώμε;

Πολύ συχνά μπαίνει το βασικό ερώτημα: Και γιατί τις τρώμε και δεν μπορούμε να σταματήσουμε;

Ειδικά όταν μιλάμε για παιδιά, των οποίων τα ερεθίσματα επηρεάζονται σημαντικά από το ίδιο τους το περιβάλλον (οικογένεια, σχολείο, φίλοι) αλλά και την διαφήμιση, το συναρπαστικό είναι να δούμε ότι η ζάχαρη και οι εξευγενισμένοι υδατάνθρακες διεγείρουν το κέντρο ανταμοιβής του εγκεφάλου μας με τον ίδιο τρόπο όπως και η κοκαΐνη και άλλα φάρμακα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ενεργοποίηση από τη ζάχαρη και η ενεργοποίηση από τα ναρκωτικά είναι αδιαίρετα. Οπότε, δημιουργείται ένας διαρκής κι αμφίδρομος κύκλος ανταμοιβής με αυτά τα φαγητά και άρα είναι πολύ δύσκολη πραγματικά η διακοπή της κατανάλωσής τους. Κάτι που και οι εταιρίες τροφίμων το γνωρίζουν. Επωφελούνται από αυτό για να σχεδιάσουν επεξεργασμένα τρόφιμα για να μας κάνουν να θέλουμε περισσότερα.

Θέλοντας να κάνουμε μια ανασκόπηση από τις παρεχόμενες μελέτες σχετικά με την κατανάλωση υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων και σωματικού λίπους κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας, ανατρέξαμε στην συστηματική ανασκόπηση στις βάσεις δεδομένων PubMed, Web of Science και LILACS. Οι μελέτες που αξιολόγησαν τη σχέση μεταξύ της κατανάλωσης υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων (έκθεση) και σωματικού λίπους (έκβαση) κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας ήταν επιλέξιμες. 26 μελέτες που αξιολόγησαν ομάδες υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων (όπως σνακ, γρήγορο φαγητό, «σκουπίδια» και τρόφιμα ευκολίας) ή συγκεκριμένα εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα (αναψυκτικά / γλυκισμένα ποτά, γλυκά, σοκολάτα και έτοιμα για κατανάλωση δημητριακά) επιλέχθηκαν.

Οι περισσότερες από τις μελέτες που αξιολόγησαν την κατανάλωση ομάδων από υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα και αναψυκτικά / γλυκισμένα ποτά βρήκαν θετικές συσχετίσεις με το σωματικό λίπος. Η ανασκόπηση μας έδειξε ότι οι περισσότερες μελέτες έχουν βρει θετικές συσχετίσεις μεταξύ της κατανάλωσης υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων και σωματικού λίπους κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας.

Υπάρχει ανάγκη να χρησιμοποιηθεί μια τυποποιημένη ταξινόμηση που να λαμβάνει υπόψη το επίπεδο της επεξεργασίας τροφίμων για να προωθήσει τη συγκρισιμότητα των μελετών (Costa, Del-Ponte, Assunção & Santos, 2018).

Επίλογος

Συμπερασματικά, ως προς την παρεχόμενη βιβλιογραφία έχει συσχετισθεί θετικά η κατανάλωση ΕΜΤ και παχυσαρκίας τόσο στην παιδική όσο και στην εφηβική ηλικία. Οπότε ο άμεσος περιορισμός των ΕΜΤ θα αποτελούσε την καλύτερη λύση για όσους βρίσκονται στην αναπτυξιακή φάση της ζωής τους. Η κατανάλωση ΕΜΤ αφορά κι άλλες παθήσεις πέραν της παχυσαρκίας, όπως η υπερχοληστεριναιμία, η υπέρταση και ο Σακχαρώδης Διαβήτης (Libuda, Kersting & Alexy, 2011). Αναμένουμε περισσότερες μελέτες συσχέτισης των δυο παραμέτρων, ειδικά σε ό,τι αφορά την Ευρώπη αλλά και τη χώρα μας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Asfaw, A. (2011). “Does consumption of processed foods explain disparities in the body weight of individuals? The case of Guatemala”. doi.org/10.1002/hec.1579

Costa, C. S., Del-Ponte, B., Assunção, M. C. F. & Santos, I. S. (2018). “Consumption of ultra-processed foods and body fat during childhood and adolescence: a systematic review”.  Public Health Nutrition, 21(1), pp. 148-159.

Da Costa Loudaza, M. L., Baraldi, L. M., Steele, E. M., Martins, A. P. B., Canella, D.  S., Moubarac, J. C., Levy, R. B., Cannon, G., Afshin, A., Imamura, F., Mozzafarian, D. & Monteiro, C. A. (2015). “Consumption of ultra-processed foods and obesity in Brazilian adolescents and adults”. Preventive Medicine, 81, pp. 9-15.

Libuda, L., Kersting, M. & Alexy, U. (2011). “Consumption of dietary salt measured by urinary sodium excretion and its association with body weight status in healthy children and adolescents”. Public Health Nutrition, 15(3), pp. 433-441.

Rauber, F., Campagnolo, P. D. B., Hoffman, D. J. & Vitolo, M. R. (2015). “Consumption of ultra-processed food products and its effects on children’s lipid profiles: A longitudinal study”. Nutrition, Metabolism and Cardiovascular Diseases, 25(1), pp. 116-122.

Λεοντίου Κωνσταντίνος

Διατροφολόγος-Διαιτολόγος, MSc