Νευρική Ορθορεξία: Όταν η σωστή διατροφή γίνεται επικίνδυνη

Όταν η γραμμή της σωστής με την εμμονική διατροφή καταστρατηγείται, δημιουργείται πρόβλημα και μάλιστα τέτοιο που μπορεί να φτάσει μέχρι την κοινωνική απομόνωση και τον ιδεοψυχαναγκασμό. Το πρόβλημα αυτό έχει όνομα και λέγεται: «Νευρική Ορθορεξία».

Οι διατροφικές διαταραχές, σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών, DSM-V, είναι η νευρική ανορεξία, η νευρική βουλιμία και η υπερφαγία (American Psychiatric Association, [APA], 2013). Εδώ και περίπου 20 χρόνια έχει κάνει την εμφάνισή της μια νέα διατροφική διαταραχή η οποία δεν έχει ταξινομηθεί από το DSM-V και ονομάζεται «νευρική ορθορεξία». Δεν έχει ταξινομηθεί η νευρική ορθορεξία ούτε από τη Διεθνή Στατιστική Ταξινόμηση Νοσημάτων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας, γνωστό και ως ICD-10 (World Health Organization, [WHO], 2003).

 

Η «νευρική ορθορεξία» (orthorexia nervosa) ή «ορθορεξία» προέρχεται από τις λέξεις «ορθό» και «όρεξη». Δεν σημαίνει όμως το να έχει κανείς σωστή όρεξη ή διάθεση για σωστή διατροφή στο πλαίσιο μιας υγιούς ζωής, αλλά ουσιαστικά μια ακόρεστη, ατέρμονη εμμονική τάση για κατανάλωση συγκεκριμένων «υγιεινών» σνακ και αποφυγή άλλων «ανθυγιεινών» τροφών. Κι αν με μια πρώτη ανάγνωση, ειδικά σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από παχυσαρκία, έλλειψη σωστής διαιτητικής αγωγής, υπερκατανάλωση τροφών που αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων, θα έλεγε κάποιος αν η «νευρική ορθορεξία» (ΝΟ) είναι κάτι το…προσδωκόμενο για τον οποιοδήποτε, η απάντηση είναι δεδομένα τελείως διαφορετική (Bratman, 2014).

 

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Εν έτει 1997 ο Αμερικανός εναλλακτικός ιατρός, Στίβεν Μπράτμαν, σε άρθρο στο περιοδικό Yoga δημιουργεί τον όρο ΝΟ βασιζόμενος στις εμμονικές τάσεις πελατών του οι οποίοι αντιμετώπιζαν τη σωστή, την υγιεινή διατροφή με τρόπο αρκετά επίμονο, αγχωτικό και ακραίο. Το υπερβολικό πάθος για υγεία των ασθενών του τον έκανε να συμπεράνει, προϊόντος του χρόνου, ότι αυτή η τάση για «υγιεινή διατροφή» να μην είναι τόσο ευεργετική όσο υποτίθεται ότι θα ήταν. Αν λοιπόν η νευρική ανορεξία/νευρική βουλιμία πραγματεύονται την εμμονή για τις θερμίδες και το σωματικό βάρος και η υπερφαγία την εμμονή με την ποσότητα τροφής σε μικρό χρονικό διάστημα, οι ορθορεκτικοί αποκτούν εμμονική τάση για υγιεινή διατροφή αλλά όχι για τη διατήρηση ενός υγιούς τρόπου ζωής και σωματικού βάρους.

Αν και δεν είναι καθολικά αποδεκτό, έχουν προταθεί δύο προτεινόμενα κριτήρια για την ΝΟ. Το κριτήριο 1 υποδηλώνει ότι τα άτομα που πάσχουν από ΝΟ έχουν κάθετη εστίαση στην υγιεινή διατροφή με αξιοσημείωτη υπερβολική συναισθηματική δυσφορία για τρόφιμα που θεωρούνται ανθυγιεινά ή «βρώμικα» (πχ αλλαντικά). Το κριτήριο 2 υποδηλώνει μια κλινική εξασθένιση κάποιας μορφής σε άμεση σχέση με την καταναγκαστική συμπεριφορά και την ψυχική ανησυχία με την υγιεινή διατροφή. Η ορθορεξία του νεύρου περνάει συχνά απαρατήρητη, διότι δεν φαίνεται ασυνήθιστο σε αυτή την εποχή να είναι «εμμονή» εάν το επιθυμείτε, με υγιεινή διατροφή. Είμαστε συνεχώς βομβαρδισμένοι με νέες δίαιτες και συνταγές άσκησης, που φαίνεται ότι όλοι είναι σε διατροφή ή έχουν την επιθυμία να τρώνε υγιεινές επιλογές διατροφής. Οτιδήποτε υπερβαίνει μπορεί να επιβάλει ένα πρόβλημα στην καθημερινή ζωή (Gregory, 2016).

 

Οι πάσχοντες από την ΝΟ τροφοδοτούνται από την επιθυμία να καταναλώνουν αγνά, υγιεινά τρόφιμα, με έμφαση στη διατήρηση μιας τέλειας διατροφής αντί του ιδανικού βάρους. Ένα άτομο που πάσχει από ΝΟ, μπορεί να κόψει οποιαδήποτε τροφή που θεωρείται ανθυγιεινή ή ακάθαρτη με τα δικά του κριτήρια. Αυτά περιλαμβάνουν τα τρόφιμα που περιέχουν:

• Τεχνητές γεύσεις, χρώματα ή συντηρητικά
• Λίπος, ζάχαρη ή αλάτι
• Φυτοφάρμακα ή γενετικώς τροποποιημένα τρόφιμα
• Ζωικά ή γαλακτοκομικά προϊόντα
• Οποιοδήποτε άλλο συστατικό θεωρείται ανθυγιεινό

Εάν υποφέρει κάποιος από την ΝΟ, είναι πιθανό να παρουσιάσει μια σειρά από ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές σχετικά με την κατανάλωση τροφής. Αυτές οι συμπεριφορές μπορεί να περιλαμβάνουν:

Παρατηρητικές ανησυχίες σχετικά με τις επιλογές τροφίμων για την υγεία. Δηλαδή ιδεαστικές σκέψεις σχετικά με τα τρόφιμα που τοποθετούνται στο σώμα σας σε ιατρικές καταστάσεις, όπως το άσθμα, το άγχος, οι αλλεργίες ή τα πεπτικά προβλήματα.

Σοβαρό περιορισμό των ειδών κατανάλωσης τροφίμων. Αυτό οφείλεται σε υπερβολικές μειώσεις στον αριθμό των τροφίμων που θεωρούνται αποδεκτά για τη διατροφή σας. Πολλές φορές, τα άτομα που πάσχουν από ΝΟ περιορίζουν την κατανάλωση τροφίμων σε 10 ή λιγότερα διαφορετικά είδη τροφίμων.

Αποφυγή τροφών λόγω τροφικών αλλεργιών που δεν έχουν διαγνωσθεί από ιατρική άποψη.

Σημαντική αύξηση της κατανάλωσης προβιοτικών, φυτικών θεραπειών και άλλων συμπληρωμάτων που πιστεύεται ότι έχουν υγιείς επιδράσεις στο σώμα.

Παράλογη ανησυχία για την προετοιμασία των τροφίμων – σχετικά με τις τεχνικές πλύσης των τροφίμων και την αποστείρωση των σκευών.

 

Εκτός από τις ιδεοληπτικές συμπεριφορές, πιθανόν να αντιμετωπίζει διάφορες συναισθηματικές αντιδράσεις σε τρόφιμα, εάν υποφέρει κάποιος από την Ορθοστατική Νευρική Υπέρταση. Αυτά τα συναισθηματικά συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν:

 

Αίσθημα ικανοποίησης και ευτυχίας από καθαρό, υγιεινό, καθαρό φαγητό

Συναισθήματα ενοχής όταν καταναλώνουν τρόφιμα που δεν θεωρούνται υγιή και καθαρά

Υπερβολικός χρόνος για να σκεφτόμαστε τα τρόφιμα και την κατανάλωση τροφίμων

Τακτική προχωρημένο σχεδιασμό γεύματος? τα συναισθήματα ενοχής και δυσαρέσκειας όταν τα γεύματα δεν προγραμματίζονται εκ των προτέρων

Έχοντας κρίσιμες, κρίσιμες σκέψεις για άλλους που δεν ακολουθούν υγιεινά, καθαρά σχέδια διατροφής

Αποφυγή κατανάλωσης φαγητού μακριά από το σπίτι ή μη προετοιμασμένης στην κουζίνα του σπιτιού σας, επειδή δεν θα είστε σε θέση να συμμορφώνεστε εύκολα με το πρόγραμμα υγιεινής διατροφής σας

Αποφυγή τροφίμων που αγοράζονται ή προετοιμάζονται από άλλους

Δημιουργώντας απόσταση μεταξύ φίλων και οικογενειών που δεν μοιράζονται τις ίδιες πεποιθήσεις που έχετε για τα τρόφιμα

Κατάθλιψη

Ανησυχία

Αλλαγές διάθεσης

Αίσθημα ντροπής

Αυτοαπομόνωση

Κοινωνική απομόνωση

 

 

Συνεπώς, όταν αυτές οι καταναγκαστικές συμπεριφορές και οι διανοητικές ανησυχίες με υγιεινή διατροφή αρχίζουν να βλάπτουν την ποιότητα ζωής σας, μπορεί να καταλήξετε να πάσχετε από σοβαρή απώλεια βάρους, υποσιτισμό ή κάποιο άλλο είδος πάθησης που βασίζεται σε αυστηρούς περιορισμούς στη διατροφή. Επιπλέον, η ΝΟ μπορεί να προκαλέσει βλάβη στην κοινωνική, ακαδημαϊκή ή επαγγελματική ζωή σας. Μπορεί επίσης να πάσχετε από αρνητική αυτοεκτίμηση, αρνητική εικόνα του σώματος και να οδηγηθείτε ακόμα και μέχρι το σημείο της κοινωνικής απομόνωσης (Gregory, 2016).

 

Η πραγματικότητα είναι ότι τόσο η επιστημονική κοινότητα (διαιτολόγοι, ιατροί) όσο και η κοινωνία, τα ΜΜΕ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ωθούν στο να έχει κάποιος λεπτό σώμα, υγιές αλλά και την υγιεινή διατροφή ως έναν σταθερό και ενδεδειγμένο τρόπο ζωής. Ειδικότερα άτομα που παρακολοθούνται από διαιτολόγους στις ΗΠΑ παρουσιάζουν περισσότερο αυξημένη τάση για να αναπτύξουν ΝΟ παρά κάποια διατροφική διαταραχή (Tremelling, Sandon, Vega & McAdams, 2017).

Συνεπώς, είναι εύκολο για πολύ κόσμο να μην μπορέσει να κατανοήσει  τα όρια ανάμεσα στην αναζήτηση ενός τρόπου σκέψης που θα τον κάνει να παραμένει καθημερινά υγιής και στην τυφλή αναζήτηση «υγιεινών τροφίμων» με αυστηρό αποκλεισμό «ανθυιγεινών» τροφών. Επιπλέον, τα κίνητρα πίσω από την ΝΟ είναι πολύπλευρα. Πρώτον, το ορθορεξικό άτομο πρέπει να παραδεχτεί ότι υπάρχει ένα πρόβλημα και στη συνέχεια να προσδιορίσει τι προκάλεσε την εμμονή. Πρέπει επίσης να γίνει πιο ευέλικτο και λιγότερο δογματικό όσον αφορά το φαγητό. Η εργασία μέσω των συναισθηματικών θεμάτων θα διευκολύνει τη μετάβαση στην κανονική κατανάλωση (Kratina, 2017).

 

Ενώ η ΝΟ δεν είναι μια κατάσταση που ο γιατρός σας θα διαγνώσει, η ανάρρωση μπορεί να απαιτήσει επαγγελματική βοήθεια. Ένας επαγγελματίας ειδικευμένος στη θεραπεία διατροφικών διαταραχών είναι ίσως η καλύτερη επιλογή. Συχνά μάλιστα συνυπάρχει η ΝΟ με άλλες ψυχικές ασθένειες όπως η κατάθλιψη, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, η διπολική διαταραχή, οι διαταραχές πανικού και άγχους και η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD). Πέραν όμως από την ψυχοθεραπεία (η Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία γνωστή ως DBT και η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία ή αλλιώς CBT αποτελούν την κορυφή στις θεραπείες για την ΝΟ), η ΝΟ για να θεραπευθεί θα χρειασθεί και τη συμβολή γιατρών και διαιτολόγων (Brytek-Matera, 2012).

 

Επίλογος

Συμπερασματικά, η ΝΟ δεν μπορεί να θεωρηθεί ως μια νέα διατροφική διαταραχή μια και δεν περιέχει τα περισσότερα χαρακτηριστικά της ανορεξίας, της υπερφαγίας και της βουλιμίας το να, για παράδειγμα, δημιουργεί άγχος σε κάποιον ότι θα παχύνει, ότι θα ελέγχει σε υπερβολικό βαθμό το βάρος του ή ότι θα τρώει ανεξέλεγκτα κοκ. Παρόλαυτα, δεδομένου ότι η ΝΟ συνεπάγεται διαταραχή των διατροφικών συνηθειών θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως διαταραχή σχετικά με την ανώμαλη διατροφική συμπεριφορά αναπόσπαστα συνδεδεμένη με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (λόγω της υπερβολικής προσοχής να καταναλώνονται υγιεινά τρόφιμα και σταθερά να σκεφτόμαστε την ποιότητα της πρόσληψης τροφής). Τελικά, ένα πρόσωπο που πάσχει από ΝΟ θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι έχει πρόβλημα σχετικά με τη διατροφική συμπεριφορά, να κατανοήσει ότι η ποιότητα των τροφίμων που καταναλώνονται δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας που καθορίζει την υγεία και να μάθει να τρώει χωρίς να πέσει σε εμμονή (Brytek-Matera, 2012). Το μέτρο ήταν και είναι αυτό που διακρίνει εκείνους που θέλουν να ακολουθήσουν ένα σωστό τρόπο διατροφής και όχι η υπερβολή. Και η ΝΟ θα πρέπει να αντιμετωπίζεται μεμονομένα ως μια ιδιαίτερη ανάγκη κάποιου να εστιάσει στο «καθαρό» φαγητό και όχι στην ορθή εφαρμογή της διαιτητικής πρακτικής με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Σαφώς, απαιτούνται ακόμα περισσότερες μελέτες ώστε να φανεί ο επιπολασμός της ΝΟ σε παγκόσμιο επίπεδο και με τα κατάλληλα μέσα να θεραπευθεί σε κάθε άτομο που πάσχει με όσα αναφέραμε παραπάνω. Απαιτείται επίσης ακόμα μεγαλύτερη προβολή του προβλήματος αυτού μέσα από τον Τύπο και τα ΜΜΕ προκειμένου να γίνει αντιληπτό ότι η προσκόληση στο «καθαρό» φαγητό δεν είναι…ανάγκη για καλύτερη ζωή αλλά πρόβλημα που μπορεί δυνητικά να οδηγήσει σε σοβαρά διατροφικά και ψυχιατρικά προβλήματα.

 

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 5^th ed. Washington, DC: American Psychiatric Association.

Bratman, S. (1997). Health Food Junkie, Yoga Journal, pp 42-50.

Bratmn, S. (2014). “What is orthorexia?”. [online]. [ημερομηνία πρόσβασης: 15 Νοέμβρη]. Διαθέσιμο στο http://www.orthorexia.com/what-is-orthorexia/

Brytek-Matera, A. (2012). Orthorexia Nervosa – an eating disorder, obsessive-compulsive disorder or disturbed eating habit? Archives of Psychiatry and Psychotherapy, 1, pp 55-60.

Gregory, C. (2016). “Orthorexia Nervosa: A Guide to A Less Common Pattern of Disordered Eating”. [online]. [ημερομηνία πρόσβασης: 15 Νοέμβρη]. Διαθέσιμο στο: https://www.psycom.net/eating-disorders/orthorexia/

Kratina, K. (2017). “Orthorexia Nervosa”. [online]. [ημερομηνία πρόσβασης: 15 Νοέμβρη]. Διαθέσιμο στο: https://www.nationaleatingdisorders.org/orthorexia-nervosa

Tremelling, K. Sandon, L., Vega, G. L. & McAdams, C.J. (2017). “Orthorexia Nervosa and Eating Disorder Symptoms in Registered Dietitian Nutritionists in the United States”. Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics. 117(10), pp 1612-1617.

World Health Organization. (2003). The ICD-10 classification of Mental and behavioural disorders. [online]. [ημερομηνία πρόσβασης 16 Νοέμβρη]. Διαθέσιμο στο:  http://www.who.int/classifications/icd/en/GRNBOOK.pdf

 

 

 

Λεοντίου Κωνσταντίνος

Διατροφολόγος-Διαιτολόγος, MSc