Κατάθλιψη και βιταμίνη D

Ζούμε σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από αυξημένο επιπολασμό κατάθλιψης, σε πανελλήνιο και παγκόσμιο επίπεδο αλλά και από την έλλειψη της βιταμίνης D. Υπάρχει σύνδεση μεταξύ των δυο αυτών καταστάσεων;

Ειδικά ως προς την έλλειψη της βιταμίνης D στη χώρα μας, υπάρχει ένας όρος γνωστός ως “Μεσογειακό Παράδοξο” σύμφωνα με το οποίο παρότι η βασική πηγή βιταμίνης D είναι ο ήλιος, στις Μεσογειακές χώρες έχει παρατηρηθεί μια έλλειψη σε βιταμίνη D, όπως θα αναλύσουμε παρακάτω. Ας ξεκινήσουμε μιλώντας αρχικά για την κατάθλιψη.

 

 

 

Η κατάθλιψη συνδέεται με σημαντική αναπηρία, θνησιμότητα και κόστος υγειονομικής περίθαλψης. Αποτελεί την τρίτη βασική αιτία αναπηρίας στις υψηλού εισοδήματος χώρες και επηρεάζει περίπου 840 εκατομμύρια ανθρώπους σε παγκόσμιο επίπεδο. Σύμφωνα με έρευνα της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ, 2016) το 4,7% του πληθυσμού της χώρας μας δηλώνει ότι έχει κατάθλιψη. Το ποσοστό αυτό είναι αυξημένο κατά 80,8% σε σχέση με το αντίστοιχο ποσοστό του 2009 (2,6%).

Κατάθλιψη φέρεται να εμφανίζουν τρεις στους εκατό άνδρες (3,2%) και έξι στις εκατό γυναίκες (6%) ηλικίας 15 χρονών άνω. Η ηλικιακή ομάδα που παρουσιάζει μεγαλύτερα ποσοστά κατάθλιψης είναι αυτή άνω των 75 (10%) κι αυτή με τα μικρότερα η ηλικιακή ομάδα μεταξύ 15-21 χρονών (1,5%). Το 7,6% του πληθυσμού πάσχει από αγχώδεις διαταραχές και το 1,7% από άλλες ψυχικές διαταραχές (ΕΛΣΤΑΤ, 2016).

Ταυτόχρονα, η Ελληνική Εταιρεία Μελέτης Μεταβολισμού των Οστών (Ε.Ε.Μ.Μ.Ο.) διαπιστώνει έλλειμμα ενημέρωσης στην Ελλάδα για την αξία της βιταμίνης D στη συνολική μας υγεία, αλλά και για τις πηγές πρόσληψής της και τους τρόπους διάγνωσης και θεραπείας. Σε εκδήλωση που οργάνωσε, τόνισε την ανάγκη ανάληψης πρωτοβουλίας ενημέρωσης του πληθυσμού, προτρέποντάς τον να διαγνωστεί για τυχόν ανεπάρκεια βιταμίνης D, να δυναμώσει τον οργανισμό του με την ενδεδειγμένη πρόσληψη κατόπιν ιατρικής συμβουλής, διατηρώντας έτσι τη συνολική καλή υγεία του οργανισμού του και βελτιώνοντας την ποιότητα της ζωής του. Γι’ αυτό είναι απαραίτητη η ημερήσια δόση βιταμίνης D τουλάχιστον 700 μονάδων (IU) για την επίτευξη και διατήρηση μιας συνολικά καλής υγείας. Αν και το ‘κατώτερο όριο επάρκειας’ της βιταμίνης D από τους διεθνείς οργανισμούς δεν είναι σταθερό και κυμαίνεται από 20ng/ml έως 30ng/ml, είναι αποδεδειγμένο ότι η επάρκειά της σχετίζεται τόσο με τη μειωμένη πιθανότητα πτώσεων όσο και με τη μειωμένη πιθανότητα οστεοπορωτικών καταγμάτων (itrofi, 2016).

 

Αν και βιολογικά, ψυχολογικά και οι περιβαλλοντικές θεωρίες έχουν προχωρήσει, η παθοφυσιολογία της κατάθλιψης παραμένει άγνωστη και είναι πιθανόν ότι εμπλέκονται αρκετοί διαφορετικοί μηχανισμοί. Η βιταμίνη D είναι μια μοναδική νευροστεροειδής ορμόνη που μπορεί να έχει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της κατάθλιψης. Οι υποδοχείς για τη βιταμίνη D υπάρχουν σε νευρώνες και νευρογλοιακά κύτταρα σε πολλές περιοχές του εγκεφάλου συμπεριλαμβανομένου του φλοιού του κόλπου και του ιππόκαμπου, που υπήρξαν που εμπλέκονται στην παθοφυσιολογία της κατάθλιψης (Eyles et al, 2005). Η βιταμίνη D εμπλέκεται σε πολυάριθμες διεργασίες του εγκεφάλου, στη ρύθμιση νευροτροφικών παραγόντων, στην νευροπροστασία, τη νευροπλαστικότητα και την ανάπτυξη του εγκεφάλου, καθιστώντας το βιολογικό πιθανό ότι αυτή η βιταμίνη μπορεί να σχετίζεται με την κατάθλιψη και ότι η συμπλήρωσή της στη διατροφή μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη θεραπεία της κατάθλιψης (Anglin, Samaan, Walter & McDonald, 2013).

Σε μελέτη περίπτωσης που περιλάμβανε συνολικά 13 έρευνες και έλαβαν μέρος 31.424 συμμετέχοντες, διαπιστώθηκε ότι χαμηλότερα επίπεδα βιταμίνης D βρέθηκαν στα άτομα με κατάθλιψη σε σύγκριση με τα υπόλοιπα (ομάδα ελέγχου) και υπήρξε αυξημένος λόγος πιθανότητας εμφάνισης κατάθλιψης για τις χαμηλότερες σε σύγκριση με τις υψηλότερες συγκεντρώσεις βιταμίνης D. Οι ερευνητές κατέληξαν ότι η συγκέντρωση βιταμίνης D σχετίζεται με την κατάθλιψη και υπογραμμίζουν την ανάγκη για τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές βιταμινών D για την πρόληψη και τη θεραπεία της κατάθλιψης ώστε να προσδιορίσει κατά πόσον αυτή η σχέση είναι αιτιατή (Anglin et al, 2013).

 

Μετά από ακόμα μια προσπάθεια σύνδεσης της βιταμίνης αυτής με την κατάθλιψη, οι Hoogendijk et al. (2008) ανέφεραν σε μια πληθυσμιακή μελέτη με περισσότερα από 1.200 άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω ότι τα επίπεδα των 25 (OH) D ήταν κατά 14% χαμηλότερα σε άτομα με μικρή κατάθλιψη και κατά 14% χαμηλότερα σε άτομα με μεγάλη καταθλιπτική διαταραχή σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου. Η κλίμακα του Κέντρου Επιδημιολογικών Μελετών-Κατάθλιψης (CES-D) χρησιμοποιήθηκε για να εκτιμηθεί η κατάθλιψη και τα άτομα είχαν επίσης ψυχιατρική αξιολόγηση χρησιμοποιώντας το Πρόγραμμα Διαγνωστικής Συνέντευξης για να επαληθεύσουν την ψυχική τους κατάσταση. Η σοβαρότητα της κατάθλιψης συνδέθηκε με το χαμηλό 25 (ΟΗ) D ορού, ακόμη και μετά από προσαρμογή για ηλικία, φύλο, δείκτη μάζας σώματος, κατάσταση καπνίσματος και αριθμό χρόνιων παθήσεων.

Ο μηχανισμός με τον οποίο η βιταμίνη D μπορεί να σχετίζεται με ψυχικές διαταραχές δεν είναι σαφώς κατανοητή. Έχει αναφερθεί ότι υπάρχουν υποδοχείς βιταμίνης D στον υποθάλαμο, οι οποίοι μπορεί να είναι σημαντικοί στη νευροενδοκρινική λειτουργία (Eyles et al, 2005). Μερικοί ερευνητές έχουν αναφέρει ότι η βιταμίνη D είναι σημαντική για την ανάπτυξη του εγκεφάλου (Eyles, Brown, Mackay-Sim, McGrath, & Feron, 2003; McCann & Ames, 2008). Οι Eyles et al. (2003) ανέφεραν ότι όταν οι αρουραίοι γεννήθηκαν σε μητέρες με ανεπάρκεια βιταμίνης D, αυτό επηρέασε αρνητικά την ανάπτυξη του εγκεφάλου τους σε όρους ακαθάριστης μορφολογίας, κυτταρικού πολλαπλασιασμού και σηματοδότησης αυξητικού παράγοντα. Είχαν επίσης μειωμένη έκφραση παράγοντα ανάπτυξης νεύρων. Αν και αυτοί οι τύποι αλλαγών έχουν παρατηρηθεί στους εγκεφάλους των ατόμων με διαταραχές που μοιάζουν με σχιζοφρένεια, προειδοποίησαν ενάντια στην έλξη ενός ισχυρού συμπεράσματος, καθώς απαιτούνται περισσότερες έρευνες για να εξεταστούν οι μακροπρόθεσμες συνέπειες της εξάντλησης της βιταμίνης D στον εγκέφαλο.

 

Ως προς τις κορυφαίες διατροφικές πηγές βιταμίνης D αποτελούν τροφές όπως η ρέγκα (1.628 IU/100γρ), ο σολομός (624 IU/100γρ), οι σαρδέλες (272 IU/100γρ), ο τόνος (236 IU/100γρ), ο κρόκος αυγού (52 IU/100γρ), το πλήρες αγελαδινό γάλα (40 IU/100γρ) και το κατσικίσιο γάλα (12 IU/100γρ). Το μουρουνέλαιο παρέχει ανά 5 ml προϊόντος (ήτοι 1 κουταλάκι του γλυκού) 40 IU βιταμίνης D. Σε αυτό το σημείο πρέπει να πούμε ότι η βιταμίνη D στα τρόφιμα χωρίζεται σε βιταμίνη D3 που υπάρχει στα ζωικά και σε βιταμίνη D2 που υπάρχει στα φυτικά τρόφιμα. Σε αυτά, στην πρώτη θέση στρογγυλοκάθονται τα μανιτάρια μια και 100γρ τροφίμου αποδίδουν από 700 – 2.300 IU (ανάλογα το είδος) (United States Department of Agriculture, [USDA], 2009). Η ηλιακή ακτινοβολία αποτελεί την κορυφαία μη διατροφική πηγή βιταμίνης D για τον οργανισμό μας. Η υπεριώδης ακτινοβολία μετατρέπει την 7-δευδροχοληστερόλη που βρίσκεται στο δέρμα μας σε προβιταμίνη D η οποία στο συκώτι μετατρέπεται τελικά σε βιταμίνη D.

 

Όπως προαναφέρθηκε, η D ανήκει στην κατηγορία των λιποδιαλυτών βιταμινών κάτι που σημαίνει ότι αφού μεταβολίζεται κι αποθηκεύεται στο ήπαρ, μεγάλες ποσότητες είναι πιθανόν να προκαλέσουν τοξικότητα.  Πιο συγκεκριμένα, εκτός από το σχηματισμό πέτρας στους νεφρούς, η υπερβολική δόση βιταμίνης D μπορεί επίσης να οδηγήσει σε υπερβολική παραγωγή ούρων. Λαμβάνοντας υψηλές δόσεις της εν λόγω βιταμίνης, μπορεί να οδηγήσει σε νυκτουρία, η οποία είναι μία παθολογική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από την ανάγκη να σηκώνεστε αρκετές φορές κατά τη διάρκεια της νύχτας για να ουρήσετε. Επιπλέον, τα υψηλά επίπεδα ασβεστίου στο αίμα (γνωστά και ως υπερασβεστιαιμία) είναι μία από τις πιο κοινές παρενέργειες της υπερβολικής συσσώρευσης βιταμίνης D. Όσοι υποφέρουν από υπερασβεστιαιμία έχουν συνήθως συμπτώματα όπως υπερβολική δίψα, ναυτία, μυϊκή αδυναμία, μυϊκές κράμπες, κοιλιακό πόνο, σύγχυση ή λήθαργο. Η υπερδοσολογία θα μπορούσε επίσης να σας κάνει επιρρεπείς σε καρδιακές παθήσεις ή σε υψηλή αρτηριακή πίεση. Απώλεια της όρεξης, ναυτία, έμετος, δυσκοιλιότητα, πόνος στα οστά, αϋπνία ή συχνή ούρηση είναι μερικά από τα προβλήματα που μπορεί να προκύψουν λόγω της υπερβολικής δόσης. Πιο σημαντικό από οτιδήποτε άλλο είναι το εξής: όσοι παίρνουν συμπληρώματα βιταμίνης D πρέπει να τηρούν την προβλεπόμενη δόση (itrofi, 2018).

 

Από την άλλη πλευρά, μια νέα επισκόπηση εξετάζει τα στοιχεία για 10 κοινές πεποιθήσεις σχετικά με τη βιταμίνη D. Οι απόψεις κυμαίνονται από την ικανότητα της βιταμίνης D να μειώνει τις πτώσεις και τα κατάγματα, να βελτιώνει την κατάθλιψη και την ψυχική ευεξία, να προλαμβάνει τη ρευματοειδή αρθρίτιδα, να θεραπεύει τη σκλήρυνση κατά πλάκας και να μειώνει τις επιπτώσεις του καρκίνου και τη θνησιμότητα. Η επανεξέταση βρίσκει λίγες ενδείξεις ότι η συμπλήρωση με αυτή τη βιταμίνη έχει μεγάλο αποτέλεσμα. Με άλλα λόγια, σύμφωνα με τον επικεφαλής της έρευνας Dr. Mike Allan του Πανεπιστημίου της Αλμπέρτα, μόνο μερικές από τις 10 πεποιθήσεις που εξέτασε η ομάδα φαινόταν να παρουσιάζουν κάποια επιστημονικά στοιχεία. Στην ισχυρότερη από αυτές, η βιταμίνη D αποδείχθηκε ότι έχει μικρό αντίκτυπο στη μείωση του αριθμού των πτώσεις στους ηλικιωμένους και στη μείωση των καταγμάτων (Allan et al, 2016).

Μια άλλη έρευνα δείχνει ότι τελικά, η χορήγηση συμπληρωμάτων βιταμίνης D δεν δείχνει βελτίωση στα επίπεδα κατάθλιψης ασθενών. Σύμφωνα με αυτή την ανασκόπηση, έδειξε ότι μόνο επτά μελέτες με συνολικά περίπου 3200 συμμετέχοντες συνέκριναν την επίδραση της συμπλήρωσης βιταμίνης D στην κατάθλιψη χωρίς συμπλήρωση βιταμίνης D. Σχεδόν όλες αυτές οι μελέτες χαρακτηρίζονταν από μεθοδολογικούς περιορισμούς και όλοι οι δύο συμμετέχοντες χωρίς κλινικά σημαντική κατάθλιψη κατά την έναρξη της μελέτης. Η συνολική βελτίωση της κατάθλιψης σε όλες τις μελέτες ήταν μικρή και δεν είχε κλινική σημασία. Ωστόσο, πρόσθετες αναλύσεις των κλινικών δεδομένων από τον Dr. Schaffer υπονοούσαν ότι τα συμπληρώματα βιταμίνης D μπορεί να βοηθήσουν τους ασθενείς με κλινικά σημαντική κατάθλιψη, ιδιαίτερα όταν συνδυάζονται με παραδοσιακές αντικαταθλιπτικές φαρμακευτικές αγωγές. Νέες καλά σχεδιασμένες μελέτες που εξετάζουν την επίδραση των συμπληρωμάτων βιταμίνης D σε αυτούς τους ασθενείς είναι απαραίτητες για να διαπιστωθεί εάν υπάρχει κάποιο κλινικό όφελος.

Οι συγγραφείς σημειώνουν ότι η συμπλήρωση με βιταμίνη D μπορεί επίσης να είναι αποτελεσματική μόνο για εκείνους με ανεπάρκεια βιταμίνης D. Επίσης συνιστούν οι μελλοντικές μελέτες να εξετάσουν πώς η δοσολογία της βιταμίνης D και ο τρόπος χορήγησης συμβάλλουν στις επιδράσεις της στην κατάθλιψη. “Αν και δελεαστικό, η προσθήκη συμπληρωμάτων βιταμίνης D στο οπλοστάσιο των φαρμάκων για την κατάθλιψη φαίνεται πρόωρο με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία αυτή τη στιγμή“, δήλωσε ο Δρ. Shaffer. Ελπίζει ότι η τρέχουσα ανασκόπηση θα οδηγήσει τους ερευνητές να σχεδιάσουν νέες δοκιμές που θα μπορούν να απαντήσουν πιο συγκεκριμένα στην ερώτηση (Shaffer et al, 2014).

Επίλογος

Συμπερασματικά, υπάρχει μια αυξανόμενη τάση/επιθυμία της επιστημονικής κοινότητας να συνδέσει τη βιταμίνη D (και) με την ίαση της κατάθλιψης, πέραν του ρόλου που έχει στο ανοσοποιητικό, αναπαραγωγικό και μυοσκελετικό σύστημα. Σαφώς, υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον από τους καταναλωτές ως προς την χρήση συμπληρωμάτων της βιταμίνης αυτής αλλά αφ’ ενός η υπερκατανάλωση συνεπάγεται με πολλές και σοβαρές παρενέργειες, αφ’ ετέρου, ο μεταβολικός δρόμος που ακολουθεί η πρόσληψη βιταμίνης D από τα τρόφιμα είναι πιο αφομοιώσιμος από τον οργανισμό μας σε σχέση με το φαρμακευτικό συμπλήρωμα. Σε κάθε περίπτωση, απαιτούνται περαιτέρω μελέτες ως προς την σύνδεση της D με μια ασθένεια που θεωρείται η «νόσος του 21^ου αιώνα» και δεν είναι άλλη από την κατάθλιψη.

 

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

Allan, G.M., Cranston, L., Lindblad, A., McCormack, J., Kolber, M. R., Garrison, S. & Korownyk, C. (2016). Vitamin D: A Narrative Review Examining the Evidence for Ten Beliefs. Journal of General Internal Medicine, 31 (7): 780 doi: 10.1007/s11606-016-3645-y

Anglin, R. E. S., Samaan, Z., Walter, S. D & McDonald, S.D. (2013). Vitamin D deficiency and depression in adults: systematic review and meta-analysis. The British Journal of Psychiatry,  202, pp 100-107.

Eyles, D., Brown, J., Mackay-Sim, A., McGrath, J. & Feron, F. (2003). Vitamin D₃ and brain development. Neuroscience. 118, pp641–653

Eyles, D. W., Smith, S., Kinobe, R., Hewison, M. & McGrath, J. J (2005). Distribution of the vitamin D receptor and 1 alpha-hydroxylase in human brain. Journal of Chemical Neuroanatomy, 29: pp21–30.

Hoogendijk, W. J. G., Lips, P., Dik, M. G., Deeg, D. J. H., Beekman, A. T. F., Penninx, B. W. J. H. (2008). Depression is associated with decreased 25-hydroxyvitamin D and increased parathyroid hormone levels in older adults. Archives of General Psychiatry, 65(5), pp508–512.

McCann, J. C., Ames, B. N. (2008). Is there convincing biological or behavioral evidence linking vitamin D deficiency to brain dysfunction? FASEB Journal. 22, pp982–1001

Shaffer, J. A., Edmondson, D., Wasson, L. T., Falzon, L., Homma, K., Ezeokoli, N., Li, P. & Davidson, K. W. (2014). Vitamin D Supplementation for Depressive Symptoms: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials. Psychosomatic Medicine; doi: 10.1097/PSY.0000000000000044

itrofi. (2016). “Ανεπάρκεια σε βιταμίνη D εμφανίζουν οι περισσότεροι Έλληνες”. [online]. [ημερομηνία πρόσβασης 25 Απρίλη]. Διαθέσιμο στο: http://www.itrofi.gr/ygeia/vitamines/article/504/aneparkeia-vitaminis-d-emfanizoyn-oi-perissoteroi-ellines

itrofi. (2018). “Παρενέργειες από την υπερβολική λήψη βιταμίνης D”. [online]. [ημερομηνία πρόσβασης 25 Απρίλη]. Διαθέσιμο στο:

http://www.itrofi.gr/ygeia/vitamines/article/1251/parenergeies-apo-tin-ypervoliki-lipsi-vitaminis-d

USDA. (2009). “National Nutrient Database for Standard Reference”. [online]. [ημερομηνία πρόσβασης 25 Απρίλη]. Διαθέσιμο στο: http://www.nal.usda.gov/fnic/foodcomp/cgi-bin/nut_search_new.pl

ΕΛΣΤΑΤ. (2016). “Έρευνα Υγείας για το 2014″. [Online], [ημερομηνία πρόσβασης 10 Νοεμβρίου]. Διαθέσιμο στο: http://www.statistics.gr/statistics?p_p_id=documents_WAR_publicationsportlet_INSTANCE_qDQ8fBKK o4lN&p_p_lifecycle=2&p_p_state=normal&p_p_mode=view&p_p_cacheability=cacheLevelPage&p_p_col_i d=column2&p_p_col_count=4&p_p_col_pos=1&_documents_WAR_publicationsportlet_INSTANCE_qDQ8f BKKo4lN_javax.faces.resource=document&_documents_WAR_publicationsportlet_INSTANCE_qDQ8fBKK o4lN_ln=downloadResources&_documents_WAR_publicationsportlet_INSTANCE_qDQ8fBKKo4lN_docu­mentID=195714&_documents_WAR_publicationsportlet_INSTANCE_qDQ8fBKKo4lN_locale=el

 

 

Κωνσταντίνος Λεοντίου

Διατροφολόγος-Διαιτολόγος, MSc