Με ποιο τρόπο για μια διαταραχή που επηρεάζει τις σκέψεις και τη συμπεριφορά μας παίζει ρόλο η διατροφή; Υπάρχουν σχήματα που βελτιώνουν τον ιδεοψυχαναγκασμό αλλά και τροφές που τον επιδεινώνουν;

 

Ορισμός και διάγνωση

Στη βιβλιογραφία τη συναντάμε με τρεις ορισμούς: Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ), ιδεοψυχαναγκασμός και μανιοπαρορμητική διαταραχή (OCD). Σε κάθε περίπτωση μιλάμε για μια διαταραχή που όπως αναφέραμε στον τίτλο, επηρεάζει σκέψεις και συμπεριφορά. Οι ιδεοληψίες ή/και οι ψυχαναγκαστικές πράξεις τη χαρακτηρίζουν. Μπορεί να έχουμε μόνο ιδεοληψίες, μπορεί μόνο ψυχαναγκασμό, μπορεί και τα δυο. Αποτελεί είδος αγχώδους διαταραχής. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) κατατάσσει την ΙΨΔ ως μια από τις δέκα κορυφαίες διαταραχές ψυχικής υγείας που επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα ζωής (OCD, 2023).

Δεν υπάρχει τεστ για να γίνει διάγνωση. Ο ειδικός ψυχικής υγείας μέσα από ιστορικό αντιλαμβάνεται αν ο ασθενής πάσχει από τη διαταραχή αυτή ή όχι.

 

 

Χαρακτηριστικά

Καταρχάς, μιλάμε για μια αγχώδη διαταραχή που «δεν κάνει διακρίσεις». Δεν εξαρτάται δηλαδή το φύλο και η κοινωνικοοικονομική κατάσταση όπως για παράδειγμα συμβαίνει με άλλες αγχώδεις διαταραχές (πχ κατάθλιψη).

Οι ιδεοληψίες (obsessions) έχουν να κάνουν με επίμονες σκέψεις που επαναλαμβάνονται (μπορεί να είναι και εικόνες) προκαλώντας έντονο άγχος και ανησυχία στο άτομο. Ένα παράδειγμα ιδεοληψίας είναι ο φόβος ότι κάποιος μπορεί να αρρωστήσει αν βρίσκεται κοντά με άλλους ανθρώπους.

Οι καταναγκασμοί ή ψυχαναγκασμοί (compulsions) είναι συμπεριφορές που επαναλαμβάνονται με τις οποίες το άτομο νιώθει αναγκασμένο να τις εκτελέσει. Ένα παράδειγμα ψυχαναγκασμού είναι το να ελέγξει κάποιος αν κλείδωσε την κλειδαριά του πολλές φορές, ξανά και ξανά.

Τόσο οι ιδεοληψίες όσο και οι καταναγκασμοί εμφανίζονται συχνά κατά τη διάρκεια της μέρας. Μπορεί και περισσότερο από συνολικά 60-90’. Αποτέλεσμα είναι να προκαλούν εκτός από ενόχληση και προσβολή της ποιότητας ζωής του ατόμου αυξημένες πιθανότητες εμφάνισης κατάθλιψης. Επηρεάζουν με άλλα λόγια έντονα την κοινωνική, επαγγελματική και προσωπική ζωή του ανθρώπου.

 

 

Θεραπεία

Μέχρι τώρα ως κύριο θεραπευτικό μέσο για την ΙΨΔ έχουμε την ψυχοθεραπεία και τη φαρμακευτική αγωγή. Από τις μορφές της ψυχοθεραπείας, πιο συχνή είναι η γνωσιακή-συμπεριφοριστική (CBT). Τι ρόλο παίζει όμως η διατροφή στην ΙΨΔ;

 

 

Ο ρόλος της βιταμίνης Β12

Η βιταμίνη Β12 είναι μια υδατοδιαλυτή βιταμίνη (γνωστή ως κοβαλαμίνη). Κάποιες από τις πιο γνωστές της δράσεις είναι ότι συμμετέχει στο μεταβολισμό του κάθε κυττάρου στο ανθρώπινο σώμα και ότι ρυθμίζει το κεντρικό νευρικό σύστημα. Στην περίπτωσή μας, το να εξασφαλίσουμε την επάρκεια στη βιταμίνη αυτή είναι κρίσιμο για την εγκεφαλική υγεία μια και η Β12 συμμετέχει στο μεταβολισμό της ομοκυστεΐνης. Η ομοκυστεΐνη είναι ένα μη πρωτεϊνικό αμινοξύ το οποίο όταν αυξηθεί πιθανόν αυξάνει τον κίνδυνο μείωσης βασικών νευροδιαβιβαστών για τη ρύθμιση του άγχους και της κατάθλιψης (ντοπαμίνη και σεροτονίνη). Σύμφωνα με την έρευνα, σε άτομα με ΙΨΔ παρατηρήθηκαν χαμηλά επίπεδα της βιταμίνης Β12 και υψηλά σε ομοκυστεΐνη (Yan et al, 2022).

Ειδικότερα άτομα που βασίζονται σε χορτοφαγική διατροφή αυτό πρέπει να το προσέξουν περισσότερο μια και οι κορυφαίες πηγές κοβαλαμίνης είναι ζωικής προέλευσης (τυρί, αυγό, ψάρι, κρέας) πλην της σόγιας.

 

 

Βιταμίνη D και ΙΨΔ

Υπάρχουν πολλές πιθανές σχέσεις μεταξύ της βιταμίνης D και της παθοφυσιολογίας της ΙΨΔ. Ένα από αυτά είναι η συσχέτιση μεταξύ της ενεργού μορφής της βιταμίνης D3 (1,25-διυδροξυ-βιταμίνη D3) και της υδροξυλάσης τυροσίνης/τρυπτοφάνης. Ενώ η υδροξυλάση τυροσίνης είναι το ένζυμο περιορισμού του ρυθμού στη σύνθεση ντοπαμίνης, επινεφρίνης και νορεπινεφρίνης, η υδροξυλάση τρυπτοφάνης είναι το ένζυμο περιορισμού του ρυθμού στη σύνθεση σεροτονίνης. Τα επίπεδα αυτών των δύο ενζύμων ρυθμίζονται από την 1,25-διυδροξυ-βιταμίνη D3. Επομένως, η ανεπάρκεια βιταμίνης D μπορεί να συμβάλλει στην αιτιολογία της ΙΨΔ επηρεάζοντας την οδό της σύνθεσης της σεροτονίνης και των κατεχολαμινών.

 

Η άλλη σχέση μεταξύ της βιταμίνης αυτής και της ΙΨΔ έχει να κάνει με την νευροπροστατευτική της δράση. Σε ορισμένες μελέτες, ο ρόλος των ελεύθερων ριζών, ιδιαίτερα των αυξημένων επιπέδων του μονοξειδίου του αζώτου, φαίνεται στην ΙΨΔ. Η βιταμίνη D έχει αντιοξειδωτική δράση και αναστέλλει βασικό ένζυμο (επαγώγιμη συνθάση μονοξειδίου του αζώτου) για τη σύνθεση του μονοξειδίου του αζώτου. Έτσι, η ανεπάρκεια βιταμίνης D μπορεί να παίζει ρόλο στην ΙΨΔ προκαλώντας την επιδείνωση της νευροπροστασίας (Karci & Celik, 2020).

 

 

Ο ρόλος του υγιούς εντέρου

Τα πρεβιοτικά και τα προβιοτικά έχουν βρεθεί ότι είναι ωφέλιμα για την υγεία του εντέρου αυξάνοντας τα «καλά» βακτήρια, βελτιώνοντας δηλαδή τη μικροβιακή χλωρίδα. Αυτά τα βακτήρια εμπλέκονται επίσης στην παραγωγή της βιταμίνης Β12. Η υγιής χλωρίδα του εντέρου θα αυξήσει την παραγωγή και την απορρόφηση της βιταμίνης Β12. Η διαταραχή στο μικροβίωμα του εντέρου αποδεικνύεται ότι έχει αντίκτυπο στην ψυχική υγεία λόγω του άξονα εντέρου-εγκεφάλου. Αυτό αναφέρεται στη σύνδεση μεταξύ του εντέρου και του εγκεφάλου μέσω ενός δικτύου νεύρων και οδών νευρώνων. Οι μελέτες που πραγματοποιήθηκαν καταγράφουν βελτίωση των συμπτωμάτων της ΙΨΔ με την εισαγωγή πρεβιοτικών και προβιοτικών (Halverson & Alagiakrishnan, 2020).

 

 

Ψευδάργυρος και ΙΨΔ

Παρόλο που διατίθενται διάφοροι φαρμακευτικοί παράγοντες για τη θεραπεία της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, οι ψυχίατροι συχνά διαπιστώνουν ότι πολλοί ασθενείς δεν μπορούν να ανεχθούν τις παρενέργειες αυτών των φαρμάκων. Οι ασθενείς δεν ανταποκρίνονται σωστά στη θεραπεία ή τα φάρμακα χάνουν την αποτελεσματικότητά τους μετά από μια περίοδο θεραπεία. Η επαύξηση με ασφαλή συμπλήρωση φαρμάκων, όπως με ιχνοστοιχεία, μπορεί να είναι λύση σε ορισμένα από αυτά τα προβλήματα. Για το λόγο αυτό έρευνα εστίασε στη διατροφή δίνοντας βαρύτητα στον ψευδάργυρο. Ένα μέταλλο που κάποιες από τις δράσεις του είναι η σύνθεση DNA και πρωτεϊνών. Τροφές πλούσιες σε ψευδάργυρο είναι το κρέας, τα γαλακτοκομικά, οι ξηροί καρποί, τα οστρακόδερμα (ειδικά τα μύδια), τα όσπρια (ρεβίθια), τα ψάρια (σολομός, σαρδέλες) και το κακάο.

 

Και οι δύο ομάδες εμφάνισαν μείωση στη μέση βαθμολογία Ιδεοψυχαναγκαστικής Κλίμακας Yale-Brown. Με βάση τα τεστ t, τις εβδομάδες 2 και 8, οι ασθενείς που έλαβαν θεραπεία με φλουοξετίνη συν ψευδάργυρο είχαν σημαντικά χαμηλότερες βαθμολογίες από εκείνους που έλαβαν θεραπεία με φλουοξετίνη συν εικονικό φάρμακο. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι ο ψευδάργυρος, ως βοηθητικός παράγοντας για την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, παράγει βελτιωμένα αποτελέσματα (Jones, 2022).

 

 

 

 

 

 

Επίλογος

Ο ιδεοψυχαναγκασμός αποτελεί ένα είδος αγχώδους διαταραχής που δυσχεραίνει καθημερινά την ποιότητα ζωής μας. Σε συνδυασμό με τη φαρμακευτική αγωγή και την ψυχοθεραπεία οι επιλογές που θα κάνουμε στη διατροφή μας φαίνεται ότι επηρεάζουν την εξέλιξη της διαταραχής αυτής. Η διατήρηση υψηλών επιπέδων ψευδαργύρου, βιταμινών Β12 και D καθώς και η κατανάλωση φυτικών ινών για την εύρυθμη λειτουργία του εντέρου είναι στην πρώτη γραμμή. Αποδεδειγμένα, η κατανάλωση τροφών που βελτιώνουν την εγκεφαλική λειτουργία, όπως ξηροί καρποί (καρύδια, ηλιόσπορος) προτείνεται. Επίσης, η αποφυγή επεξεργασμένων τροφών και αλκοόλ προτείνονται επίσης. Ωστόσο, επειδή το ερευνητικό πεδίο που συσχετίζει διατροφή και ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι ακόμα μικρό, απαιτούνται περαιτέρω έρευνες σε μεγαλύτερο πληθυσμιακό εύρος για να εξαχθούν πιο ασφαλή συμπεράσματα.

 

 

 

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Halverson, T. & Alagiakrishnan, K. (2020). Gut microbes in neurocognitive and mental health disorders. Annals of Medicine, 52(8), pp. 423–443. doi: 10.1080/07853890.2020.1808239

Jones, J. (2022.) “4 Foods That Can Help You Manage OCD”. [online]. [Ημερομηνία πρόσβασης: 8 Οκτώβρη]. Διαθέσιμο στο: https://psychcentral.com/ocd/foods-to-cure-ocd

Karci, C. K. & Celik, G. G. (2020). “Nutritional and herbal supplements in the treatment of obsessive compulsive disorder”. General Psychiatry, 33(2), doi: 10.1136/gpsych-2019-100159

OCD, (2023). “OCD”. [online]. [Ημερομηνία πρόσβασης: 8 Οκτώβρη]. Διαθέσιμο στο: https://foodforthebrain.org/ocd/

Yan, S., Liu, H., Yu, Y., Han, N. & Du, W. (2022). “Changes of Serum Homocysteine and Vitamin B12, but Not Folate Are Correlated With Obsessive-Compulsive Disorder: A Systematic Review and Meta-Analysis of Case-Control Studies”. Frontiers in Psychiatry, 13, p. 754165. doi: 10.3389/fpsyt.2022.754165.

 

 

 

Κωνσταντίνος Λεοντίου

Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc