Ποιος είναι ο ρόλος της διατροφής στον αυτισμό; Υπάρχει επαρκές ερευνητικό πεδίο που να συσχετίζει αυτή την αναπτυξιακή διαταραχή με ό,τι τρώμε; Υπάρχει σύνδεση με την παχυσαρκία;

 

Ορισμός

Ο αυτισμός είναι μια αναπτυξιακή διαταραχή συμπεριφοράς που σχετίζεται με την ανάπτυξη του εγκεφάλου και χαρακτηρίζεται από μειωμένες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και επικοινωνίες με το περιβάλλον. Ένα από αυτά τα προβλήματα είναι οι πεπτικές διαταραχές. Χαρακτηρίζεται επίσης από επαναλαμβανόμενα μοτίβα συμπεριφοράς, εμφανίζεται στην παιδική ηλικία, δυσκολεύοντας την κοινωνική ζωή του παιδιού στις δραστηριότητες που έχει αλλά και μετέπειτα του ενήλικα.

 

Ποιους αφορά περισσότερο

Περίπου το 80% των περιπτώσεων αυτισμού αφορά τα αγόρια. Η γρήγορη διάγνωση και η επιλογή σωστής αγωγής είναι ο βασικός άξονας θεραπείας.

 

Αιτίες

Πλήθος παραγόντων φαίνεται να παίζει ρόλο στη διαπίστωση ύπαρξης αυτισμού σε ένα παιδί. Μελέτες συνεχίζουν να γίνονται για να αποκλείσουν παράγοντες που φαίνεται να παίζουν ρόλο ή όχι (πχ εμβόλια και ηλικία πατέρα και μητέρας). Θεωρείται ότι οι γενετικοί παράγοντες όπως το σύνδρομο Rett παίζει ρόλο στον αυτισμό. Επίσης, φαρμακευτικές αγωγές, λοιμώξεις από ιούς, φυτοφάρμακα ακόμα και η ατμοσφαιρική ρύπανση βρίσκονται στις δημοφιλέστερες αιτίες.

 

Είδη

Στο φάσμα του αυτισμού (ASD) βρίσκουμε κάποιες εγκεφαλικές δομές που δεν έχουν διασαφηνιστεί. Συναντούμε το σύνδρομο Άσπεργκερ (Asperger) και την αποδιοργανωτική διαταραχή παιδικής ηλικίας.

 

 

Χαρακτηριστικά / Συμπτώματα

Από το πρώτο έτος ζωής το βρέφος δείχνει τα πρώτα σημάδια ύπαρξης αυτισμού. Υπάρχει μεγάλη γκάμα χαρακτηριστικών. Τα δημοφιλέστερα από αυτά είναι:

• Αποφυγή αγκαλιάς
• Έλλειψη ή μειωμένη εκφραστικότητα
• Μη έκφραση συναισθημάτων
• Αδυναμία αντίληψης συναισθημάτων των ανθρώπων που αλληλοεπιδρούν μαζί του
• Συγκεκριμένες διατροφικές προτιμήσεις

 

Θεραπεία

Ο αυτισμός είναι μια κατάσταση με ισόβια διάρκεια. Η θεραπευτική προσέγγιση αποσκοπεί στο να έχει το βρέφος/παιδί/έφηβος/ενήλικας μια βέλτιστη ποιότητα ζωής. Ανάλογα με την προσωπικότητα, το είδος του αυτισμού, το πόσο έγκαιρα ή όχι έγινε η πρώτη διάγνωση και τη διαφορική διάγνωση ακολουθείται αντίστοιχο μοντέλο. Η λογοθεραπεία βοηθάει στο να αναπτύσσει τις επικοινωνιακές δεξιότητες το άτομο. Επίσης, η εργοθεραπεία (δηλαδή η βελτίωση της λειτουργικότητας και της αυτονομίας των παιδιών) χρησιμοποιείται ευρέως. Δεν υπάρχει φαρμακευτική αγωγή για τον αυτισμό. Χρησιμοποιείται μόνο αν υπάρχουν ταυτόχρονα κατάθλιψη ή αγχώδης διαταραχή.

 

Ο ρόλος της διατροφής

Σε μια διαταραχή του εγκεφάλου που αντιμετωπίζεται κατά κανόνα με λογοθεραπεία και εργοθεραπεία, πώς θα μπορούσε να συνεισφέρει η διατροφή;

Αναφέραμε νωρίτερα ότι ένα από τα συνήθη χαρακτηριστικά όσων πάσχουν από αυτισμό είναι η προσκόλληση σε ένα μοτίβο διατροφής και η αποφυγή δοκιμής νέων προϊόντων ή ποικιλίας τροφίμων.

Σε κάθε περίπτωση, τα άτομα με ASD πρέπει να δώσουν προσοχή στη διατροφή τους για να μην επιδεινώσουν την τρέχουσα κατάσταση βελτιώνοντας παράλληλα την ποιότητα ζωής τους. Σε άτομα με ASD η διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο στην επούλωση γαστρεντερικών προβλημάτων. Έχουν δημιουργηθεί πρωτόκολλα λαμβάνοντας υπόψη τον άξονα μικροβιώματος-εντέρου-εγκεφάλου. Η επίδραση της Μεσογειακής Διατροφής, της δίαιτας χωρίς γλουτένη/καζεΐνη, της κετογονικής δίαιτας και της ειδικής δίαιτας με υδατάνθρακες, δίαιτα χαμηλής περιεκτικότητας σε οξαλικά, γάλα καμήλας σχετικά με τη ASD και τις νευροαναπτυξιακές διαταραχές είναι διαθέσιμες. Αυτές οι μελέτες, ωστόσο, δεν είναι αρκετές για να αποδείξουν την αποτελεσματικότητα αυτών των διαιτών. Συνολικά, περισσότερες μελέτες απαιτούνται για την απόδειξη της αποτελεσματικότητας των διαιτών σε άτομα με ASD (Rodop, Başkaya, Altuntaş & Erbaş, 2021).

 

Πιο πρόσφατα, από μια ομάδα ερευνητών εξετάστηκε η εικονική διατροφική παρέμβαση σε γονείς και εφήβους με ASD. Ουσιαστικά η μελέτη αυτή εξέτασε την αποδοχή, τα αντιληπτά οφέλη και τις ακούσιες συνέπειες μιας εικονικής εφαρμογής μιας διατροφικής παρέμβασης 8 εβδομάδων με γνώμονα τη θεωρία (BALANCE) για εφήβους με διαταραχή του φάσματος του αυτισμού (ASD).

Η παρέμβαση ήταν γενικά αποδεκτή. Οι έφηβοι και οι γονείς ανέφεραν ότι αισθάνονταν άνετα με την εικονική μορφή και τη ρύθμιση της διαδραστικής ομάδας. Οι γονείς των εφήβων 15 ετών και άνω τόνισαν τη σημασία της αυτονομίας/ανεξαρτησίας. Οι συμμετέχοντες ανέφεραν αλλαγές στους ψυχοκοινωνικούς καθοριστικούς παράγοντες της διατροφικής πρόσληψης των εφήβων, συμπεριλαμβανομένης της γνώσης και της αυτο-αποτελεσματικότητας, καθώς και αλλαγές διατροφής (π.χ. αυτορρύθμιση).

 

Η εικονική εφαρμογή του BALANCE ήταν αποδεκτή σύμφωνα με τους εφήβους με ASD και τους γονείς τους με βάση τις αναφερόμενες αντιλήψεις και τα συναισθήματά τους για την παρέμβαση. Τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι πολλοί έφηβοι με ASD μπορεί να ωφεληθούν από εικονικές ομαδικές παρεμβάσεις. Απαιτείται ποσοτική έρευνα για να εξεταστούν τα συμπεριφορικά αποτελέσματα της παρέμβασης BALANCE (Buro et al, 2023).

 

Ουσιαστικά, η διατροφή σε άτομα με ASD πρέπει να αποσκοπεί σε δυο άξονες: Στην επίτευξη ενός φυσιολογικού βάρους (ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα) μια και παιδιά με αυτισμό τείνουν να αναπτύσσουν συχνότερα παχυσαρκία σε σχέση με τα υπόλοιπα (Kahathuduwa et al, 2019). Επίσης, στην αύξηση της ποικιλίας των διαθέσιμων τροφών στο καθημερινό διαιτολόγιο. Και για να σιτίζεται επαρκώς το παιδί αλλά και για να βελτιωθεί η εντερική του λειτουργία. Ακόμα, κατά την ώρα του φαγητού, αυτό να είναι μια διαδικασία ευχάριστη, χωρίς στρες και άγχος για το παιδί. Σταδιακά να χρησιμοποιεί όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ποικιλία χωρίς να υπάρχει ορατό χρονοδιάγραμμα (πχ, να καταφέρει να τρώει όσπρια οπωσδήποτε μέσα σε 1 ή 2 μήνες).

Σε περίπτωση που χρειαστεί να ακολουθήσει το παιδί δίαιτα χωρίς γλουτένη ή καζεΐνη, τότε ο διαιτολόγος ως ειδικός θα προτείνει μια ισορροπημένη διατροφή που δεν θα στερήσει από το παιδί βιταμίνες όπως αυτές του συμπλέγματος Β που περιέχονται στα σιτηρά.

 

 

Επίλογος

Η ASD είναι μια διαταραχή συμπεριφοράς που επηρεάζει αρνητικά τις γνωστικές λειτουργίες του εγκεφάλου αλλά κι άλλα όργανα. Δεν υπάρχει ένα μοναδικό μοντέλο διατροφής που θα ακολουθήσει κάποιος. Ο ρόλος της διατροφής ως θεραπευτικό μέσο έχει να κάνει με την ανάπτυξη, τη βελτίωση της γαστρεντερικής λειτουργίας και το ανοσοποιητικό σύστημα του παιδιού/εφήβου. Ο διαιτολόγος αφού εκτιμήσει την έλλειψη των θρεπτικών συστατικών που πιθανόν να υπάρχει από την ελλιπή τροφή ατόμων με ASD θα καθορίσει ένα διατροφικό μοντέλο ανάλογα με την περίπτωση. Η διατήρηση του φυσιολογικού βάρους και η παροχή όλων των απαραίτητων θρεπτικών συστατικών λόγω της αναπτυξιακής φάσης του παιδιού είναι οι δυο μεγάλοι στόχοι της διατροφικής παρέμβασης. Σε ειδικές περιπτώσεις η χρήση συμπληρώματος ή συμπληρωμάτων διατροφής προτείνεται από το διαιτολόγο. Απαιτούνται περαιτέρω μελέτες που να συνδέουν διατροφικά μοντέλα για το παιδί και την υπόλοιπη οικογένεια και τη βελτίωση της καθημερινότητας και της γενική υγείας του παιδιού/εφήβου.

 

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Buro, A. W., Gray, H. L., Kirby, R. S., Marshall, J., Rolle, L. & Holloway, J. (2023). Parent and Adolescent Attitudes Toward a Virtual Nutrition Intervention for Adolescents with Autism Spectrum Disorder. Advances in Neurodevelopmental Disorders, 7, pp. 94-106.

Kahathuduwa, C. N., West, B. D., Blume, J., Dharavath, N., Moustaid-Moussa, N. & Mastergeorge, A. (2019). The risk of overweight and obesity in children with autism spectrum disorders: A systematic review and meta-analysis. Obesity Review, 20(12), pp. 1667–1679.

Rodop, B. B., Başkaya, E., Altuntaş, I. & Erbaş, O. (2021). Nutrition Effect on Autism Spectrum Disorders. Journal of Experimental and Basic Medical Sciences. 2(1), pp. 7-17.

 

 

Κωνσταντίνος Λεοντίου

Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc