Τι είναι η εποχική συναισθηματική διαταραχή και ποια η σχέση της με τη διατροφή; Άνδρες ή γυναίκες πάσχουν συχνότερα; Ποια είναι η «αγαπημένη» της εποχή;
Ορισμός
Η Εποχική (ή Εποχιακή) Συναισθηματική Διαταραχή (ΕΣΔ) είναι μια μορφή κατάθλιψης. Σε αυτή τη διαταραχή τα άτομα μπορεί να είναι λειτουργικά και χωρίς ίχνος μελαγχολίας καθόλη τη διάρκεια του έτους αλλά σε μια συγκεκριμένη εποχή (κυρίως χειμώνας), να εμφανίζουν πάντα συγκεκριμένα συμπτώματα όπως η μειωμένη διάθεση, η υπερυπνία, η εμφάνιση άγχους, η αυξημένη όρεξη για συγκεκριμένο τύπου φαγητού και η αυξημένη πρόσληψη βάρους.
Γιατί συμβαίνει
Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για ποιο λόγο εμφανίζεται η ΕΣΔ. Η βασική ισχυρίζεται ότι η μειωμένη έκθεση στο ηλιακό φως (κάτι που φυσιολογικά συμβαίνει όσο είμαστε στο φθινόπωρο και κατευθυνόμαστε προς το χειμώνα) μπορεί να σταματήσει τον υποθάλαμο του εγκεφάλου να λειτουργεί σωστά. Αυτό έχει ως συνέπεια να επηρεάζει τόσο την παραγωγή μελατονίνης όσο και της σεροτονίνης.
- Η μελατονίνη είναι μια ορμόνη που μας κάνει να νυστάζουμε. Έχει αποδειχθεί ότι άτομα με ΕΣΔ έχουν μεγαλύτερες ποσότητες μελατονίνης σε σχέση με άτομα που δεν πάσχουν από ΕΣΔ.
- Η σεροτονίνη είναι μια ορμόνη επίσης η οποία επηρεάζει τη διάθεση, τον ύπνο και την όρεξή μας. Πιθανόν η μειωμένη έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, στο ηλιακό φως να μειώνει τη σεροτονίνη του οργανισμού μας οπότε τα αισθήματα μελαγχολίας και κατάθλιψης εμφανίζονται γρηγορότερα και συχνότερα.
Επίσης, η μείωση του ηλιακού φωτός και η σμίκρυνση της ημέρας επεμβαίνει άμεσα στον κιρκάδιο ρυθμό μας. Πχ, η λήψη πρωινού που το καλοκαίρι γινόταν στις 07:00 το χειμώνα μπορεί να γίνει μια ή δυο ώρες αργότερα. Αντίστοιχα, το βραδινό που καταναλώνονταν στις 21:00 τώρα να καταναλώνεται στις 20:00 ή/και νωρίτερα. Ακόμα πιο έντονες είναι οι ώρες ύπνου που αυξάνονται ούτως ή άλλως στους περισσότερους όταν η μέρα είναι μικρότερη. Και προφανώς, ο κιρκάδιος ρυθμός αλλάζει πιο έντονα και γρήγορα σε χώρες που είναι πιο κοντά στον αρκτικό κύκλο (Σκανδιναβικές, Ρωσία) σε σχέση με τις μεσογειακές και φυσικά εκείνες στον Ισημερινό. Η «φυσική» διατάραξη του ρολογιού του σώματός μας μπορούν να οδηγήσουν σε ΕΣΔ (NHS, 2022).
Πώς αναγνωρίζεται;
Έχει αρκετά κοινή συμπτωματολογία με την κατάθλιψη. Αφορά κυρίως μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο του έτους που συνυπάρχουν ταυτόχρονα η μείωση ενδιαφερόντων/χόμπι που πριν το άτομο έκανε με ευχαρίστηση. Έλλειψη ή πολύ μειωμένη ενέργεια. Έλλειψη ενδιαφέροντος για την καινούρια μέρα. Αυξημένη όρεξη για φαγητό, κυρίως για τροφές με απλούς υδατάνθρακες και επεξεργασμένα τρόφιμα (πχ πατατάκια, σοκολάτες). Προβλήματα με τον ύπνο, το να αισθάνεται κάποιος αβοήθητος, χωρίς να τον καταλαβαίνει κανείς και μοναξιά κτλ.
Γυναίκες ή Άνδρες;
Σύμφωνα με έρευνα του τμήματος υγείας του Πανεπιστημίου της Γιουτά, το συντριπτικό 80% των ατόμων που θα εμφανίσουν ΕΣΔ είναι γυναίκες και μόλις το 20% άνδρες. Με άλλα λόγια, στους 5 ασθενείς με ΕΣΔ τα 4 άτομα θα είναι γυναίκες και το 1 άνδρας (Jones, 2018).
Είναι κληρονομική;
Είναι πιθανό ορισμένα άτομα να είναι πιο ευάλωτα στη ΕΣΔ ως αποτέλεσμα των γονιδίων τους, καθώς ορισμένες περιπτώσεις φαίνεται να εμφανίζονται σε οικογένειες.
Θεραπεία
Μέχρι στιγμής, η ιατρική κοινότητα (ανάλογα με το περιστατικό) συνιστά θεραπείες όπως η φωτοθεραπεία. Σε αυτή τη θεραπεία ο ασθενής εκτίθεται σε έντονο τεχνητό φως (30-40’/24ω). Η ψυχοθεραπεία επίσης συνίσταται (ειδικά η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία ή αλλιώς CBT). Όπως φυσικά και η λήψη αντικαταθληπτικής αγωγής αλλά και η σταθεροποίηση της σωματικής άσκησης.
Ο ρόλος της διατροφής
Η διατροφή στη θεραπεία της ΕΣΔ είναι σχετικά νέο όπλο στη φαρέτρα των ειδικών. Άλλωστε, και η ΕΣΔ είναι αρκετά νέα διαταραχή (οι πρώτες δημοσιεύσεις εμφανίζονται μόλις το 1980). Το ερευνητικό πεδίο είναι ακόμα μικρό.
Σε μια από αυτές, συμπεριλήφθηκαν έντεκα μελέτες: έξι εξέτασαν διακριτικά διατροφικά πρότυπα και διατροφικές συμπεριφορές σε ασθενείς με ΕΣΔ και πέντε μελέτες διερεύνησαν την αποτελεσματικότητα των διατροφικών παρεμβάσεων για τη ΕΣΔ. Η χορτοφαγία και ο αλκοολισμός συσχετίστηκαν με υψηλότερο επιπολασμό ΕΣΔ, αλλά η κανονική πρόσληψη αλκοόλ δεν συσχετίστηκε με τη σοβαρότητα της ΕΣΔ. Σε σύγκριση με μη κλινικά άτομα, οι ασθενείς με ΕΣΔ έτειναν να καταναλώνουν σημαντικά μεγαλύτερα δείπνα και περισσότερα βραδινά σνακ τις καθημερινές και τα Σαββατοκύριακα και εμφανίζουν υψηλότερη συχνότητα υπερφαγίας, εξωτερικής τροφής και συναισθηματικής τροφής. Επιπλέον, σε σύγκριση με υγιείς μάρτυρες, οι ασθενείς με ΕΣΔ παρουσίασαν περισσότερη λαχτάρα για τρόφιμα πλούσια σε άμυλο και τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες. Ωστόσο, ούτε η κατάποση γευμάτων με υδατάνθρακες ούτε τα συμπληρώματα βιταμίνης D/B12 έδειξαν όφελος για τη ΕΣΔ.
Οι μελέτες αυτές υποδεικνύουν ότι οι ασθενείς με ΕΣΔ μπορεί να παρουσιάζουν διακριτικές διατροφικές προτιμήσεις και διατροφικές συμπεριφορές, αλλά καμία τρέχουσα διατροφική παρέμβαση δεν έχει αποδείξει αποτελεσματικότητα για τη βελτίωση των συμπτωμάτων ΕΣΔ. Απαιτούνται περαιτέρω στοιχεία από τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές με μεγαλύτερα μεγέθη δείγματος και μεγαλύτερη διάρκεια (Yang et al, 2020).
Πιο συγκεκριμένες οδηγίες για τη διατροφή μας κάνουν λόγο για μείωση της κατανάλωσης ζάχαρης. Σύμφωνα με έρευνα, η υπερβολική ζάχαρη και τα πολύ λίγα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα μπορούν να αλλάξουν λειτουργικά τον εγκέφαλό σας και να τον επιβραδύνουν. Η έρευνα για το πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος είναι πάντα σε εξέλιξη. Αλλά είναι μια ασφαλής οδηγία να μείνετε μακριά από τη ζάχαρη – ειδικά εάν αισθάνεστε κατάθλιψη (Olsen, 2018).
Επίσης η κατανάλωση τροφών πλουσίων σε βιταμίνες του συμπλέγματος Β (φυλλικό οξύ & βιταμίνη Β12) φέρεται να λειτουργεί θετικά στη θεραπεία ατόμων με ΕΣΔ. Από τη μια το φυλλικό οξύ βοηθά στη δημιουργία της σεροτονίνης και από την άλλη η βιταμίνη Β12 φέρεται να βοηθά επίσης στη δημιουργία σεροτονίνης ενώ αμφότερες επηρεάζουν τη λειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος. Τρόφιμα πλούσια σε φυλλικό οξύ είναι τα φρούτα και λαχανικά (σκουροπράσινα, πχ μπρόκολο) αλλά και ξηροί καρποί όπως οι ηλιόσποροι και τα φιστίκια. Οι καλύτερες πηγές της βιταμίνης Β12 είναι το τυρί κότατζ και τα αυγά (κρόκος). Η μπανάνα και η γαλοπούλα επίσης προτείνονται μια και αποτελούν τις καλύτερες πηγές της τρυπτοφάνης, ενός αμινοξέος που βοηθά στην αϋπνία και μειώνει την εμφάνιση του άγχους.
Επίλογος
Η ΕΣΔ αποτελεί μια διαταραχή που συνδέεται άμεσα με την κατάθλιψη. Αφορά στην πλειοψηφία της τις γυναίκες και έχει ένα «σταθερό» κύκλο εμφάνισης (σχεδόν πάντα το χειμώνα). Φυσικά «φεύγει» όταν το ηλιακό φως σταθεροποιηθεί με την έναρξη της άνοιξης, αλλά στον καθένα αφήνει λίγα ή πολλά προβλήματα. Δημιουργεί επιπλέον συνθήκες προσθήκης βάρους μέσω κακών διατροφικών επιλογών ενώ τα επίπεδα άγχους ανεβαίνουν κατακόρυφα όπως και η κακή διάθεση. Γενικά κακή ποιότητα ζωής σχεδόν για το σύνολο του χειμώνα και του φθινοπώρου. Το άγχος αυξάνεται όταν κάθε χρόνο τη συγκεκριμένη περίοδο μικραίνει η μέρα και το ηλιακό φως με συνέπεια η αδημονία του ερχομού του φθινοπώρου και του χειμώνα να αυξάνει το στρες. Εδώ και χρόνια η διατροφή μαζί με τις κλασσικές μεθόδους (πχ φωτοθεραπεία) χρησιμοποιείται ως όπλο αντιμετώπισης της ΕΣΔ, περισσότερο επικουρικά. Σαφώς, απαιτούνται περαιτέρω έρευνες στο μέλλον που να συνδέουν τη διατροφή με τη θεραπεία της διαταραχής αυτής.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Jones, (2018). “Seasonal affective disorder affects more women than men”. [online], [ημερομηνία πρόσβασης: 10 Οκτώβρη]. Διαθέσιμο στο: https://healthcare.utah.edu/the-scope/shows.php?shows=1_qarwlqvf
NHS, (2022). National Health System. “Overwiew: Seasonal affective disorder (SAD)”. [online], [ημερομηνία πρόσβασης: 10 Οκτώβρη]. Διαθέσιμο στο: https://www.nhs.uk/mental-health/conditions/seasonal-affective-disorder-sad/overview/
Olsen, N. (2018). “Winter Blues? Try These 10 Food Tips to Help Ease Symptoms”. [online], [ημερομηνία πρόσβασης: 10 Οκτώβρη]. Διαθέσιμο στο: https://www.healthline.com/health/food-tips-help-ease-winter-blues
Yang, Y., Zhang, S., Zhang, X., Xu, Y., Cheng, J. & Yang, X. (2020). The Role of Diet, Eating Behavior, and Nutrition Intervention in Seasonal Affective Disorder: A Systematic Review. Frontiers in Psychology, 11, doi: 10.3389/fpsyg.2020.01451
Λεοντίου Κωνσταντίνος
Διατροφολόγος-Διαιτολόγος, MSc
