Διατροφή & ψυχική υγεία

Στο παρόν άρθρο με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία θα εξετάσουμε αν η ψυχική υγεία επηρεάζεται από τη διατροφή κι αν ναι σε ποιο βαθμό.

Ορισμός

Ας ξεκινήσουμε αναλύοντας τι σημαίνει «ψυχική υγεία». Σύμφωνα με τον ΠΟΥ (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας), «ψυχική υγεία είναι μια κατάσταση ευημερίας στην οποία το άτομο συνειδητοποιεί τις δικές του ικανότητες, μπορεί να αντεπεξέλθει στις φυσιολογικές πιέσεις της ζωής, να εργαστεί παραγωγικά και γόνιμα και είναι σε θέση να συμβάλει στην κοινότητα του».

Ο ΠΟΥ τονίζει ότι η ψυχική υγεία «δεν είναι μόνο η απουσία ψυχικής διαταραχής» (WHO, 2019).

 

Κίνδυνοι

Οι ειδικοί λένε ότι όλοι έχουμε τη δυνατότητα να αναπτύξουμε προβλήματα ψυχικής υγείας, ανεξάρτητα από το πόσο χρονών είμαστε, αν είμαστε άνδρες ή γυναίκες, πλούσιοι ή φτωχοί ή ποια είναι η καταγωγή μας.

 

Σχεδόν 1 στους 5 Αμερικανούς αντιμετωπίζει προβλήματα ψυχικής υγείας κάθε χρόνο (18,5%). Στις ΗΠΑ το 2015, περίπου 9,8 εκατομμύρια ενήλικες (άνω των 18 ετών) είχαν σοβαρή διανοητική διαταραχή. Αυτό ισοδυναμεί με το 4,8% όλων των Αμερικανών ενηλίκων.

Ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων που έχουν ψυχική διαταραχή έχουν περισσότερες από μία.

Στις ΗΠΑ και σε μεγάλο μέρος του ανεπτυγμένου κόσμου, οι ψυχικές διαταραχές είναι μία από τις κύριες αιτίες της αναπηρίας.

 

Τι συμβαίνει στην Ελλάδα

Μια πανελλήνια έρευνα της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας (ESDY) αποκάλυψε ότι η διαβίωση υπό παρατεταμένες αγχωτικές συνθήκες έχει προκαλέσει τους Έλληνες να διαμαρτύρονται για θέματα ψυχικής υγείας όπως η κατάθλιψη, το οξύ στρες και άλλα συναισθηματικά προβλήματα.

Τα στοιχεία έδειξαν ότι οι 2005 ενήλικες που ερωτήθηκαν από το ESDY (περίπου το 53,9% των ερωτηθέντων) δήλωσαν ότι πάσχουν από ψυχικά προβλήματα, ενώ το 24,8% δήλωσε ότι τα θέματα ψυχικής υγείας τους παρεμβαίνουν στην καθημερινότητά τους.

Άλλα ευρήματα ήταν ότι μόνο 4 στους 10 συνανθρώπους μας δήλωσαν ότι απολάμβαναν μέτρια τη ζωή τους και 1 στους 10 δήλωσε ότι ένιωθαν ότι η ζωή τους είχε ελάχιστη ή και καθόλου νόημα. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι οι περιπτώσεις κατάθλιψης στην Ελλάδα έχουν αυξηθεί από 2,6% το 2008 σε 4,7% το 2015 (Kolasa-Sikiaridi, 2017).

Θεραπεία

Ως κύρια θεραπευτικά όπλα στην ίαση συμπτωμάτων από ασθένειες που σχετίζονται με κακή ψυχική υγεία (αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη, σχιζοφρένεια) χρησιμοποιούνται η ψυχοθεραπευτική μέθοδος (μέσω κυρίως της γνωστικής συμπεριφορικής θεραπείας, CBT), η φαρμακευτική μέθοδος και ταυτόχρονα η αυτοβελτίωση που περιλαμβάνει αλλαγές στη ζωή του καθενός όπως περισσότερη ξεκούραση, μείωση αλκοόλ και καπνίσματος αλλά και βελτίωση στην καθημερινή διατροφή (Legg, 2017).

 

 

Ο ρόλος της διατροφής

Μια διεθνής μελέτη που περιλαμβάνει τη Σχολή Ιατρικής και Οδοντιατρικής του Πανεπιστημίου της Βαλένθια υπογραμμίζει τη σημασία της διατροφής για τη διατήρηση της ψυχικής υγείας. Ο καθηγητής Ψυχιατρικής Vicent Balanzá-Martinez έχει συμμετάσχει σε αυτή τη μελέτη και σχετικά με τα ευρήματα της έρευνας τόνισε ότι: «αποδεικνύουν ότι η ποιότητα της διατροφής και οι ανεπάρκειες ορισμένων βασικών θρεπτικών ουσιών αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες για τη σωματική και ψυχική υγεία. Η ισορροπημένη διατροφή είναι εξίσου σημαντική στην ψυχιατρική, όπως και σε άλλες ιατρικές ειδικότητες όπως η καρδιολογία ή η ενδοκρινολογία».

Με αυτή τη δημοσίευση στο περιοδικό The Lancet Psychiatry, οι ειδικοί στον τομέα της διατροφικής ψυχιατρικής στον κόσμο προτείνουν μια συζήτηση σχετικά με τον αυξανόμενο ρόλο της δίαιτας στην ψυχιατρική και την ψυχική υγεία. «Σε επίπεδο πληθυσμού, είχαμε επιστημονικές αποδείξεις ότι η μεσογειακή διατροφή συνδέεται με χαμηλότερο κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσημάτων, διαβήτη και γνωστικής δυσλειτουργίας. Τώρα γνωρίζουμε επίσης ότι μειώνει τον κίνδυνο κατάθλιψης. υγιεινό-θησαυρό που έχει μεταδοθεί με την πάροδο του χρόνου», τονίζει ο Balanzá-Martinez.

Επιπλέον, η αιτιολογία των ψυχικών ασθενειών είναι εξαιρετικά περίπλοκη και, ως εκ τούτου, είναι και η θεραπεία τους. «Αναμένοντας ότι οποιοσδήποτε με προβλήματα ψυχικής υγείας θα ανακάμψει μόνο με τα φάρμακα είναι μια πολύ περιορισμένη άποψη της πραγματικότητας. Στο άρθρο μας υποστηρίζουμε ότι το μέλλον της ψυχιατρικής απαιτεί μια ευρύτερη προσέγγιση στην οποία οι διατροφικοί παράγοντες είναι απαραίτητοι για την επίτευξη καλύτερων αποτελεσμάτων στην υγεία, και την ποιότητα ζωής», καταλήγει ο ερευνητής (Sarris et al, 2015).

 

Οι αλλαγές στη διατροφή έχουν συνδεθεί με τη μείωση των μη φυσιολογικών συμπεριφορών σε ψυχικά ασθενείς ή ζώα, αλλά μια μελέτη του Πανεπιστημίου Purdue δείχνει ότι η διατροφή μπορεί επίσης να προκαλέσει την εμφάνιση ψυχικών νόσων.

Ο Joseph Garner, αναπληρωτής καθηγητής ζωικών επιστημών, έβαλε τροφή σε ποντίκια με δίαιτα με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη και τρυπτοφάνη, η οποία αναμενόταν να μειώσει την ανώμαλη έλξη των μαλλιών. Αντ ‘αυτού, τα ποντίκια που ήταν ήδη άρρωστα χειροτέρευσαν τις συμπεριφορές τους που τραβούσαν τα μαλλιά τους ή ξεκίνησαν μια νέα αυτοτραυματική συμπεριφορά ξύσιμο και τα φαινομενικά υγιή ποντίκια ανέπτυξαν τις ίδιες μη φυσιολογικές συμπεριφορές.

 

«Αυτό το στέλεχος του ποντικιού έχει την προδιάθεση είτε να γδέρνεται είτε να ξεριζώνει τις τρίχες του. Δίνοντας τους αυτή τη δίαιτα έφερε αυτές τις προδιαθέσεις. Είναι σαν τους ανθρώπους με γενετικό κίνδυνο», δήλωσε ο Garner.

Η μελέτη του Garner εγείρει ερωτήματα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η διατροφή μπορεί να επηρεάζει άλλες συμπεριφορικές ή ψυχικές ασθένειες όπως ο αυτισμός & το σύνδρομο Tourette. Είπε ότι μέχρι σήμερα δεν έχει αποδειχθεί η σχέση ανάμεσα στη δίαιτα και την εμφάνιση ψυχικών διαταραχών.

Η σεροτονίνη παράγεται στον εγκέφαλο από το αμινοξύ τρυπτοφάνη, το οποίο καταναλώνεται σε δίαιτες. Το πρόβλημα είναι ότι η τρυπτοφάνη συχνά δεν το κάνει πέρα ​​από το εμπόδιο μεταξύ του αίματος και του εγκεφάλου, επειδή άλλα αμινοξέα μπορούν να περάσουν ευκολότερα και ουσιαστικά να μπλοκάρουν την πόρτα για την τρυπτοφάνη.

«Τι γίνεται αν η αύξηση των απλών σακχάρων στην αμερικανική διατροφή συμβάλλει στην αύξηση αυτών των ασθενειών; Επειδή τροφοδοτούσαμε τα ποντίκια περισσότερο με τρυπτοφάνη παρά με την τυπική ανθρώπινη διατροφή, αυτό το πείραμα δεν δείχνει αυτό, αλλά σίγουρα το καθιστά δυνατό» (Dufour et al, 2010).

 

Άλλη έρευνα περιελάμβανε 657 νέες περιπτώσεις κατάθλιψης από τα 12.059 άτομα που αναλύθηκαν για περισσότερο από έξι μήνες. Διαπιστώθηκε αύξηση κατά 42% των κινδύνων που σχετίζονται με το γρήγορο φαγητό (junk food), κάτι που είναι χαμηλότερο από αυτό που διαπιστώθηκε στην τρέχουσα μελέτη.

Ο Sánchez-Villegas συμπέρανε ότι «παρόλο που απαιτούνται περισσότερες μελέτες, η πρόσληψη αυτού του είδους τροφίμων πρέπει να ελέγχεται λόγω των επιπτώσεών της τόσο στην υγεία (παχυσαρκία, καρδιαγγειακές παθήσεις) όσο και στην ψυχική ευεξία».

 

Προηγούμενες μελέτες υποδεικνύουν ότι ορισμένα θρεπτικά συστατικά έχουν προληπτικό ρόλο. Αυτές περιλαμβάνουν βιταμίνες της ομάδας Β, ωμέγα-3 λιπαρά οξέα και ελαιόλαδο. Επιπλέον, μια υγιεινή διατροφή όπως αυτή που απολάμβανε στη Μεσογειακή Διατροφή έχει συνδεθεί με χαμηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης κατάθλιψης (Sánchez-Villegas et al, 2011).

Η ίδια ερευνήτρια, τέσσερα χρόνια αργότερα ανέλυσε την ακολούθηση Μεσογειακής Διατροφής ή άλλου υγιεινού τρόπου διατροφής, που περιλαμβάνει φρούτα, λαχανικά, όσπρια και ξηρούς καρπούς και χαμηλά επεξεργασμένα κρέατα, συνδέεται με την πρόληψη της εμφάνισης της κατάθλιψης. Μια μεγάλη μελέτη 15.093 ατόμων δείχνει ότι η κατάθλιψη θα μπορούσε να συνδεθεί με ελλείμματα θρεπτικών ουσιών.

«Η αξιοσημείωτη διαφορά εμφανίζεται όταν οι συμμετέχοντες αρχίζουν να ακολουθούν μια πιο υγιεινή διατροφή. Ακόμη και μια μέτρια προσκόλληση σε αυτά τα υγιή διατροφικά πρότυπα συνδέθηκε με μια σημαντική μείωση του κινδύνου ανάπτυξης κατάθλιψης. Ωστόσο, δεν είδαμε κανένα πρόσθετο όφελος όταν οι συμμετέχοντες έδειξαν υψηλή ή πολύ υψηλή προσήλωση στις δίαιτες. Έτσι, η μη βέλτιστη πρόσληψη ορισμένων θρεπτικών ουσιών (που εντοπίζονται κυρίως σε χαμηλά επίπεδα προσκόλλησης) μπορεί να αποτελεί παράγοντα κινδύνου για μελλοντική κατάθλιψη» κατέληξε η Ισπανίδα καθηγήτρια (Sánchez-Villegas, 2015).

 

Δίαιτα και κατάθλιψη

Στην σχέση «δίαιτα & κατάθλιψη» ασχολήθηκε ακόμα μια έρευνα όπου μια ανάλυση δεδομένων από σχεδόν 46.000 ανθρώπους έχει διαπιστώσει ότι η απώλεια βάρους, η αύξηση των θρεπτικών συστατικών και η μείωση των λιπών δίαιτες μπορούν όλα να μειώσουν τα συμπτώματα της κατάθλιψης.

«Η υιοθέτηση μιας πιο υγιεινής διατροφής μπορεί να ενισχύσει τη διάθεση των ανθρώπων. Ωστόσο, δεν έχει σαφή αποτελέσματα στο άγχος. Τα παρόμοια αποτελέσματα από κάθε είδος διατροφικής βελτίωσης υποδηλώνουν ότι δεν είναι απαραίτητες ιδιαίτερα ειδικές ή εξειδικευμένες δίαιτες για τον μέσο άνθρωπο.

Αντίθετα, η κατανάλωση περισσότερων θρεπτικών πυκνών γευμάτων με υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες και λαχανικά μειώνοντας ταυτόχρονα τα γρήγορα τρόφιμα και τα ραφιναρισμένα σάκχαρα φαίνεται να επαρκεί για να αποφευχθεί η ενδεχόμενη αρνητική ψυχολογικά αποτελέσματα μιας δίαιτας “πρόχειρου φαγητού” (Firth et al, 2019).

 

Στην ανάγκη η ιατρική να στραφεί στη διατροφή ως βασικό μέσο ίασης ψυχικών διαταραχών στάθηκε ο Αυστραλός καθηγητής του Πανεπιστημίου της Μελβούρνης, Τζερόμ Σαρρής: «Είναι καιρός οι κλινικοί ιατροί να εξετάσουν τη διατροφή και τα πρόσθετα θρεπτικά συστατικά, ως μέρος της θεραπευτικής δέσμης, για να διαχειριστούν το τεράστιο βάρος της ψυχικής υγείας. Οι μελέτες δείχνουν ότι πολλά από αυτά τα θρεπτικά συστατικά έχουν σαφή σύνδεση με την υγεία του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένων των ωμέγα-3, των βιταμινών Β (ιδιαίτερα του φυλλικού οξέος και της Β12), της χολίνης, του σιδήρου, του ψευδαργύρου & του μαγνησίου» τόνισε (Sarris et al, 2015).

 

Επίλογος

Συμπερασματικά, η διεθνής βιβλιογραφία εντείνει ολοένα και περισσότερο τις προσπάθειές της για να συνδέσει τη διατροφή (είτε αφορά μια επιπέδου junk food είτε στα πρότυπα της Μεσογειακής Διατροφής) με την ίαση ασθενειών όπως η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές και η σχιζοφρένεια. Πλέον ο επιστήμονας υγείας (ψυχίατρος) έχει στη φαρέτρα του ακόμα ένα όπλο, εκτός των κλασσικών μεθοδών ίασης (ψυχοθεραπεία & φαρμακευτική αγωγή). Σαφώς απαιτούνται περαιτέρω μελέτες για σοβαρά προβλήματα υγείας και λειτουργικότητας που αφορούν ολοένα και περισσότερους ανθρώπους, τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε εθνικό επίπεδο.

 

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dufour, B. D., Adeola, O., Cheng, H-W., Donkin, S. S., Klein, J. D., Pajor, E. A. & Garner, J. P. (2010). Nutritional up-regulation of serotonin paradoxically induces compulsive behavior. Nutritional Neuroscience. 13(6), pp. 256-269.

Firth, J., Marx, W., Dash, S., Carney, R., Teasdale, S. B., Solmi, M., Stubbs, B., Schuch, F. B., Carvalho, A. F., Jacka, F. & Sarris, J. (2019). The effects of dietary improvement on symptoms of depression and anxiety. Psychosomatic Medicine, doi: 10.1097/PSY.0000000000000673

Kolasa-Sikiaridi, K. (2017). “ESDY Survey shows greeks suffering from Mental Health Issues”. [online], [Retrieved: 3 February], διαθέσιμο στο: https://greece.greekreporter.com/2017/01/08/esdy-survey-shows-greeks-suffering-from-mental-health-issues/

Legg, T. J. (2017). “What is mental health?” [online]. [Retrieved: 4 February], διαθέσιμο στο: https://www.medicalnewstoday.com/articles/154543.php

Sánchez-Villegas, Α., Toledo, Ε., de Irala, J., Ruiz-Canela, M., Pla-Vidal, J., Martínez-González, M. A. (2011). Fast-food and commercial baked goods consumption and the risk of depression. Public Health Nutrition, 15(3): doi: 10.1017/S1368980011001856

Sánchez-Villegas, A., Henríquez-Sánchez, P., Ruiz-Canela, M., Lahortiga, F., Molero, P., Toledo, E.,  Martínez-González, M. A. (2015). A longitudinal analysis of diet quality scores and the risk of incident depression in the SUN Project. BMC Medicine, 13(1): doi: 10.1186/s12916-015-0428-y

Sarris, J., Logan, A. C., Akbaraly, T. N., Amminger, G. P., Balanzá-Martínez, V., Freeman, M. P., Hibbeln, J., Matsuoka, Y., Mischoulon, D., Mizoue, T., Nanri, A., Nishi, D., Ramsey, D., Rucklidge, J. J., Villegas-Sanchez, A., Scholey, A., Su, K-P. & Jacka, F. N. (2015). Nutritional medicine as mainstream in psychiatry. The Lancet Psychiatry, 2(3): 271, doi: 10.1016/S2215-0366(14)00051-0

WHO, (2017). “Mental Health”. [online], [Retrieved: 03 February], διαθέσιμο στο: https://www.who.int/news-room/facts-in-pictures/detail/mental-health

 

 

 

 

Κωνσταντίνος Λεοντίου

Διατροφολόγος-Διαιτολόγος, MSc