Υπάρχει σωστή δίαιτα για κάποιον που θέλει να εξασφαλίσει μια ομαλή ηπατική λειτουργία; Πώς συνδέονται διάφορες ηπατικές παθήσεις με αυτά που τρώμε;

Τι είναι το συκώτι & ποιος ο ρόλος του

Καταρχήν, το συκώτι (ή ήπαρ) είναι το μεγαλύτερο και βαρύτερο όργανο του ανθρώπινου σώματος (περίπου 1,5κ). Ο ρόλος που έχει δεν είναι μονοδιάστατος. Εκτός του ότι είναι απαραίτητος για την παραγωγή ορμονών και τη σύνθεση των πρωτεϊνών, μεταβολίζει και απομακρύνει επιβλαβή και μη (υπο)προϊόντα της τροφής (καθώς και φαρμάκων και αλκοόλης) ενώ ρυθμίζει την αποθήκευση του γλυκογόνου. Σημαντική είναι και η συνεισφορά του στην πέψη αφού παράγει τη χολή. Αυτές είναι οι βασικές λειτουργίες του ήπατος μια και οι συνολικές ξεπερνούν τις 500, καθιστώντας το συκώτι το πιο εργατικό, πολυπαραγοντικό και ακούραστο όργανο του ανθρώπινου σώματος μαζί με τον εγκέφαλο.

Αριστερά, ένα υγιές ήπαρ. Δεξιά, ήπαρ με κίρρωση.

Ασθένειες του ήπατος

Οι παθήσεις που αφορούν το ήπαρ προκαλούνται είτε από κληρονομικούς είτε από επίκτητους παράγοντες. Στους δεύτερους παίζει μεγάλο ρόλο η διατροφή, η κατανάλωση αλκοόλ και η φαρμακευτική αγωγή.

Οι πιο γνωστές παθήσεις είναι:

Μη Αλκοολική Λιπώδης Διήθηση (ΜΑΛΔ ή NAFLD) ή Μη Αλκοολική Στεατοηπατίτιδα: Συσσώρευση λίπους στο συκώτι που δεν οφείλεται στην κατανάλωση αλκοόλ.
Αυτοάνοση ηπατίτιδα: Χρόνια ασθένεια που προκύπτει από την επίθεση του ανοσοποιητικού συστήματος στο όργανο αυτό.
Ηπατίτιδα Α, B, C: Και οι τρεις προκαλούνται από την προσβολή του οργανισμού από ιούς και προκαλούν φλεγμονή στο ήπαρ. Η Α μεταδίδεται συνήθως από την επαφή ενός ατόμου με κόπρανα από ένα μολυσμένο άτομο. Η Β από επαφή με σωματικά υγρά με μολυσμένο άτομο και η C με επαφή με το αίμα ενός μολυσμένου ατόμου.
Νόσος Wilson: Κληρονομική διαταραχή στην οποία το σώμα αδυνατεί να αποβάλλει την περίσσεια χαλκού με συνέπεια βλάβη στα νεφρά, τα μάτια ακόμα και τον εγκέφαλο.
Κίρρωση ήπατος: Χρόνια πάθηση που δημιουργούνται ουλές στο συκώτι. Μπορεί να οφείλεται σε χρόνια χρήση αλκοόλ, ΜΑΛΔ, ηπατίτιδες.
Καρκίνος ήπατος: Αν δεν μιλάμε για μετάσταση από άλλο όργανο, τότε ο καρκίνος προκύπτει ως αποτέλεσμα της κίρρωσης.

Ο ρόλος της διατροφής

Το ήπαρ είναι το όργανο που γερνάει αργότερα από όλα. Υπολογίζεται ότι στην ηλικία των 75 ετών αρχίζει να υπολειτουργεί. Αυτό σημαίνει ότι όσο νεότεροι διαφυλάξουμε την ορθή του λειτουργία και θα αποφύγουμε τις ασθένειες που αναφέραμε παραπάνω αλλά και δεν θα το «γεράσουμε» πριν την ώρα του. Σαφώς, κάθε ασθένεια απαιτεί διαφορετική αντιμετώπιση. Σαφώς και το σωματικό βάρος παίζει πολύ μεγάλο ρόλο στην εμφάνιση ηπατικών ασθενειών. Συγκεκριμένα, το 34% των ατόμων που εμφάνισαν ΜΑΛΔ, δηλαδή 1 στους 3, ήταν παχύσαρκα (Lei et al, 2022). Στο κομμάτι «παχυσαρκία και ηπατική λειτουργία» θα αναφερθούμε σε επόμενο άρθρο.

Η διατροφή που ακολουθείται σε κάθε ηπατική ασθένεια (σχήμα, διάρκεια, είδος) διαφέρει.

Μια γενική διατροφική αντιμετώπιση έχει να κάνει με τα εξής:

Αποφυγή επεξεργασμένων τροφών
Αποφυγή ή περιορισμός ζάχαρης
Κατανάλωση 5-8 μερίδων φρούτων και λαχανικών ημερησίως
Περιορισμός στην κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών
Αποκλεισμός (μερικός ή ολικός) στην κατανάλωση παχιών κρεατών
Αποκλεισμός κατανάλωσης αλκοόλ
Αυξημένη κατανάλωση σε προϊόντα ολικής άλεσης
Αυξημένη κατανάλωση σε όσπρια & ψευδοδημητριακά (φαγόπυρο, κινόα, κεχρί)

Πέρα από τις γενικές οδηγίες υπάρχουν κάποιες έρευνες που έχουν εστιάσει σε συγκεκριμένες τροφές.

Σύμφωνα με μια τέτοια που έγινε στην Κίνα, η κατανάλωση καρυδιών βοήθησε στη μείωση φλεγμονής ατόμων με ΜΑΛΔ (Zhang et al, 2019).

Ο κουρκουμάς επίσης ασκεί ηπατοπροστατευτική δράση. Συμπεριλήφθηκαν μελέτες που εξέτασαν την επίδραση του κουρκουμά/κουρκουμίνης στις συγκεντρώσεις ALT και AST στον ορό μεταξύ ασθενών με ΜΑΛΔ (NAFLD). Η μέση διαφορά και η τυπική απόκλιση των αλλαγών σε ALT και AST μεταξύ των ομάδων παρέμβασης και ελέγχου χρησιμοποιήθηκαν ως μέγεθος επίδρασης για τη μετα-ανάλυση. Τα αποτελέσματα από συγκεντρωτική ανάλυση αποκάλυψαν ότι η συμπλήρωση κουρκουμά/κουρκουμίνης μείωσε την ALT και την AST (δυο ένζυμα που παίζουν ρόλο στην πρωτεϊνοσύνθεση). Η σημαντική μείωση των συγκεντρώσεων ALT και AST στον ορό παρατηρήθηκε μόνο σε μελέτες που διήρκεσαν λιγότερο από 12 εβδομάδες. Αυτή η ανασκόπηση υποδηλώνει ότι ο κουρκουμάς/κουρκουμίνη μπορεί να έχει ευνοϊκή επίδραση στις συγκεντρώσεις ALT και AST στον ορό σε ασθενείς με NAFLD. Ωστόσο, απαιτούνται περαιτέρω κλινικές δοκιμές για να επιβεβαιωθούν αυτά τα ευρήματα. (Goodarzi, Sabzian, Shishehbor, & Mansoori, 2019).

Νωρίτερα σημειώσαμε τη σημαντικότητα μείωσης των παχιών κρεατών στη βελτίωση της ηπατικής λειτουργίας. Αντίθετα, τα παχιά ψάρια (σαρδέλες, σκουμπρί), γενικά όσα είναι πλούσια στα πολυακόρεστα Ω3, Ω6 & Ω9 μειώνουν το λίπος στο ήπαρ καθώς και τα συνολικά επίπεδα τριγλυκεριδίων στο αίμα. Από τα λαχανικά ιδιαίτερη θέση κατέχουν οι αγκινάρες. Η περιεκτικότητα σε δυο συγκεκριμένα αντιοξειδωτικά (κυναρίνη & σιλυμαρίνη) φαίνεται ότι βοηθάει το συκώτι μας στο να απαλλάσσεται από τις περιττές και βλαβερές τοξίνες.

Καρύδια, Κουρκουμάς, Αγκινάρες, Ψάρια, Φρούτα, Λαχανικά στην πρώτη γραμμή

Συμπέρασμα

Η διατροφή παίζει το δικό της σημαντικό ρόλο στην υγεία του ήπατος. Ενός οργάνου με τουλάχιστον 500 ζωτικές λειτουργίες για τον οργανισμό μας. Η διατήρηση ενός σωματικού βάρους σε φυσιολογικά επίπεδα (ΒΜΙ<25), η απώλεια κιλών ακόμα και σε υπέρβαρα και παχύσαρκα άτομα (>10% επί του αρχικού τους σωματικού βάρους), η αντίσταση στην ινσουλίνη, η αποφυγή κατανάλωσης αλκοόλ και επεξεργασμένων τροφών είναι οι βασικοί άξονες προφανώς μαζί με τη διατροφή που βασίζεται το θεραπευτικό μοντέλο. Το οξειδωτικό στρες επίσης παίζει μεγάλο ρόλο κι ως εκ τούτου μια διατροφή πλούσια σε αντιοξειδωτικές ουσίες (η επιστημονική κοινότητα έχει ρίξει το βάρος στις βιταμίνες Ε και C) είναι απαραίτητο να υιοθετηθεί. Περαιτέρω έρευνες για τη σχέση της διατροφής με την ηπατική λειτουργία είναι βέβαιο ότι θα γίνουν τα επόμενα χρόνια.

Επίλογος

Μια διατροφή πλούσια σε αντιοξειδωτικές ουσίες, απαλλαγμένες από φυτοφάρμακα, αλκοόλη και περαιτέρω επεξεργασμένα συστατικά θεωρείται ιδανική για την άρτια ηπατική λειτουργία. Διατροφή πλούσια σε φυτικές ίνες επίσης. Σαφώς, οι γενικές συμβουλές δεν υποκαθιστούν τη διαιτολογική και ιατρική παρακολούθηση. Όπως είδαμε εκτός του να ακολουθεί κάποιος μια συγκεκριμένη διατροφή εμπλουτισμένη με τις παραπάνω τροφές (αποφυγή κορεσμένων λιπαρών, προτίμηση πολυακόρεστων, φρούτων, λαχανικών, ξηρών καρπών κτλ) μεγάλο ρόλο παίζει όχι μόνο η διατήρηση ενός φυσιολογικού σωματικού βάρους αλλά επιπλέον η αποφυγή επανάκτησης όλων ή μέρους των κιλών που χάθηκαν κατά τη διάρκεια της δίαιτας. Στο κομμάτι αυτό θα αναφερθούμε σε επόμενο άρθρο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Goodarzi, R., Sabzian, K., Shishehbor, F. & Mansoori, A. (2019). Does turmeric/curcumin supplementation improve serum alanine aminotransferase and aspartate aminotransferase levels in patients with nonalcoholic fatty liver disease? A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Phytotherapy Research, 33(3), p 561-570.

Lei, L, Changfa, W., Jiangang, W., Zhiheng, C., Ting, Y., Xiaoling, Z., Yuling, D. & Yagin, W. (2022). Association between non-alcoholic fatty liver disease and metabolically healthy deterioration across different body shape phenotypes at baseline and change patterns. Scientific Reports, https://doi.org/10.1038/s41598-022-18988-x

Zhang, S., Fu, J., Zhang, Q., Liu, L., Meng, G., Yao, Z., Wu, H., Bao, X., Gu, Y., Lu, M., Sun, S., Wang, X., Zhou, M., Jia, Q., Song, K., Xiang, H., Wu, Y. & Niu, K. (2019). Association between nut consumption and non-alcoholic fatty liver disease in adults. Liver International, 39(9), p 1732-1741.

Κωνσταντίνος Λεοντίου

Διατροφολόγος-Διαιτολόγος, MSc