Παχυσαρκία και καρκίνος

Πόσο επηρεάζει η παχυσαρκία την εμφάνιση καρκίνου και ποιες μορφές καρκίνου σχετίζονται με την παχυσαρκία; Υπάρχει σχέση ανάμεσα σε δυο ασθένειες που αφορούν όλο και περισσότερο τις αναπτυγμένες χώρες; Νέα ερευνητικά δεδομένα έρχονται για να τεκμηριώσουν τον τρόπο που η μια ασθένεια επηρεάζει την άλλη.

Η παχυσαρκία συνδέεται με πληθώρα καρδιαγγειακών και λοιπών εκφυλιστικών νοσημάτων. Ένα από αυτά είναι ο καρκίνος. Με ποιο μηχανισμό όμως το υπερβολικό βάρος συνδέεται με διαφορετικούς τύπους καρκίνου; Τα λιποκύτταρα στο σώμα είναι ενεργά και παράγουν ορμόνες και πρωτεΐνες που απελευθερώνονται στην κυκλοφορία του αίματος και μεταφέρονται γύρω από το σώμα. Επειδή διαδίδονται μέσω της κυκλοφορίας, αυτοί οι «χημικοί αγγελιοφόροι» μπορούν να επηρεάσουν πολλά μέρη του σώματος και να αυξήσουν τον κίνδυνο πολλών διαφορετικών τύπων καρκίνου. Επιπρόσθετα, τα λιποκύτταρα μπορούν να προσελκύσουν κύτταρα ανοσίας στους ιστούς του σώματος. Αυτά με τη σειρά τους απελευθερώνουν χημικές ουσίες που προκαλούν μακροχρόνια φλεγμονή που μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Επιπλέον, η περίσσεια λίπους αλλάζει τα επίπεδα των ορμονών φύλου στο σώμα, όπως τα οιστρογόνα και η τεστοστερόνη κάτι που μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου (Vishnubala, 2016).

 

Ως προς την αυξημένη περίμετρο μέσης, η οποία καθορίζεται για τιμές άνω των 102 εκατοστών στους άνδρες και άνω των 90 στις γυναίκες αντίστοιχα, το λεγόμενο σχήμα «μήλου» συνδέεται με καρκίνο του παχέος εντέρου, του νεφρού (ή νεφροκυτταρικό καρκίνωμα), του οισοφάγου, του παγκρέατος και του μαστού. Δεν είναι ακόμα ξεκάθαρο γιατί ακριβώς αυτό συμβαίνει, αλλά θα μπορούσε να έχει κάνει με το πόσο γρήγορα ορισμένες χημικές ουσίες από το λίπος μπορούν να εισέλθουν στο αίμα (Vishnubala, 2016).

Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Lancet σε δείγμα πέντε εκατομμυρίων ατόμων  που παρακολουθούνταν από ειδικούς επί επτάμισι χρόνια (Bhaskaran et al, 2014), με βάση τα ευρήματα, τα άτομα που εμφανίζουν υψηλό ΔΜΣ τείνουν να διατρέχουν υψηλό κίνδυνο προσβολής από τον καρκίνο του ήπατος, του παχέος εντέρου, του μαστού και των ωοθηκών. «Ωστόσο ο υψηλός ΔΜΣ δεν αποτελεί παράγοντα ανάπτυξης όλων των μορφών του καρκίνου. Για παράδειγμα ο καρκίνος της μήτρας ανιχνεύεται σε υψηλά ποσοστά στα υπέρβαρα άτομα, ενώ άλλα είδη καρκίνου δεν βρίσκουν πιο πρόσφορο έδαφος μετάλλαξης εξαιτίας του υψηλού βάρους», αναφέρει ο Bhaskaran.

 

Ο ρόλος της περιμέτρου μέσης στον καρκίνο

Μια άλλη, πιο πρόσφατη, έρευνα μελετά την σχέση ανάμεσα στην αυξημένη περίμετρο μέσης και την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου και έδειξε ότι μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη που απελευθερώνεται από το λίπος στο σώμα μπορεί να προκαλέσει τη μετατροπή ενός μη καρκινικού κυττάρου σε καρκινικό. Η έρευνα έδειξε επίσης ότι ένα χαμηλότερο στρώμα κοιλιακού λίπους, σε σύγκριση με το λίπος ακριβώς κάτω από το δέρμα, είναι ο πιό πιθανός ένοχος, απελευθερώνοντας ακόμη περισσότερο αυτή την πρωτεΐνη και ενθαρρύνοντας την ανάπτυξη του όγκου (Chakraborty, 2017)). Η καινοτομία αυτής της μελέτης είναι και το ότι, σύμφωνα με τους ερευνητές, ο ΔΜΣ μπορεί τελικά να μην είναι ο καλύτερος δείκτης αλλά η κοιλιακή παχυσαρκία «και ακόμα πιο συγκεκριμένα τα επίπεδα μιας πρωτεΐνης που ονομάζεται αυξητικός παράγοντας ινοβλάστης-2 που μπορεί να είναι ένας καλύτερος δείκτης του κινδύνου να γίνουν καρκινικά κύτταρα» συμπλήρωσε ο εκ των ερευνητών, J J Bernard.

 

Υπάρχουν δύο στρώματα λίπους της κοιλιάς. Το ανώτερο στρώμα, γνωστό ως υποδόριο λίπος, βρίσκεται ακριβώς κάτω από το δέρμα. Το στρώμα κάτω από αυτό, που ονομάζεται σπλαχνικό λίπος, είναι αυτό που διαπίστωσε ότι είναι πιο επιβλαβές. Ο Chakraborty και οι συνεργάτες του, μελετούσαν ποντίκια που έλαβαν τροφή με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και ανακάλυψαν ότι αυτό το στρώμα λίπους υψηλότερου κινδύνου παρήγαγε μεγαλύτερες ποσότητες του αυξητικού παράγοντα-2 ινοβλάστης ή του FGF2, πρωτεΐνη σε σύγκριση με το υποδόριο λίπος. Διαπίστωσαν ότι ο FGF2 διεγείρει ορισμένα κύτταρα που ήταν ήδη ευάλωτα στην πρωτεΐνη και τα ώθησε να αναπτυχθούν σε όγκους. Συνέλεξε επίσης σπλαχνικό λίπος από γυναίκες που υποβάλλονται σε υστερεκτομή και διαπίστωσε ότι όταν οι εκκρίσεις λίπους είχαν περισσότερη πρωτεΐνη FGF2, περισσότερα από τα κύτταρα σχημάτιζαν καρκινικούς όγκους όταν μεταφέρθηκαν σε ποντίκια. «Υπάρχει πάντα ένα τυχαίο στοιχείο για το αν ένα άτομο θα πάθει καρκίνο ή όχι. Αλλά κάνοντας πιο έξυπνες επιλογές όσον αφορά τη διατροφή και την άσκηση και την αποφυγή επιβλαβών συνηθειών όπως το κάπνισμα, οι άνθρωποι μπορούν πάντα να βοηθήσουν να αποτρέψουν τις πιθανότητες υπέρ τους», συμπλήρωσε ο Bernard.

 

 

Τέλος, σύμφωνα με έρευνα, η οποία δεν χρησιμοποιεί την περίμετρο μέσης αλλά με μέτρο σύγκρισης τις αυξημένες τιμές του ΔΜΣ, γυναίκες υπέρβαρες ή παχύσαρκες, παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού σε σχέση με γυναίκες με φυσιολογικό ΔΜΣ (van Gemert et al, 2017). Η ύπαρξη υπερβολικού σωματικού βάρους μπορεί επίσης να αυξήσει τον κίνδυνο επανεμφάνισης καρκίνου του μαστού σε γυναίκες που έχουν ήδη διαγνωσθεί με την ασθένεια. Αυτός ο υψηλότερος κίνδυνος οφείλεται τόσο στο ότι τα λιπώδη κύτταρα κάνουν τα επιπλέον λιπαρά κύτταρα να αυξάνουν τον πληθυσμό των οιστρογόνων στο σώμα και τα οιστρογόνα μπορούν να κάνουν τους καρκίνους του μαστού με θετικούς υποδοχείς ορμονών να αναπτύσσονται. Αλλά και στο ότι τα επιπλέον λιπώδη κύτταρα μπορούν να προκαλέσουν μακροχρόνια φλεγμονή χαμηλού βαθμού στο σώμα. Η χρόνια φλεγμονή συνδέεται με υψηλότερο κίνδυνο υποτροπής του καρκίνου του μαστού. Οι πρωτεΐνες που εκκρίνονται από το ανοσοποιητικό σύστημα φαίνεται να διεγείρουν τα κύτταρα του καρκίνου του μαστού να αναπτυχθούν, ιδιαίτερα ο καρκίνος του μαστού με θετικό οιστρογόνο υποδοχέα σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες (van Gemert et al, 2017).

 

Επίλογος

Συνεπώς, διάφοροι μηχανισμοί, πέραν του περιβάλλοντος, της κληρονομικότητας κτλ, ενεργοποιούνται κατά τη διάγνωση της παχυσαρκίας με αποτέλεσμα την αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης ή/και επανεμφάνισης διαφόρων μορφών καρκίνου. Απαιτούνται περισσότερες έρευνες στην κατεύθυνση αυτή αλλά και περισσότερη ενημέρωση από την επιστημονική κοινότητα ως προς τις συνέπειες της παχυσαρκίας απέναντι στο σύνολο των εκφυλιστικών ασθενειών.

 

 

 

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Bhaskaran, K., Douglas, I., Forbes, H., dos-Santos-Silva, I., Leon, D. A. & Smeeth, L. (2014). “Body-mass index and risk of 22 specific cancers: a population-based cohort study of 5΄24 million UH adults”. The Lancet, 384 (9945), pp 755-765.

Chakraborty, D., Benham, V., Bullard, B., Kearney, T., Hsia, H. C., Gibbon, D., Demireva, E. Y., Lunt, S. Y. & Bernard, J. J. (2017). “Fibroblast growth factor receptor is a mechanistic link between visceral adiposity and cancer”. Oncogene. doi: 10.1038/onc.2017.278

van Gemert, W. A., Monninkhof, E., May, A. M., Elias, S. G., van der Palen, J., Veldhuis, W., Stapper, M., Stellato, R. K., Schuit, J. A. & Peeters, P. (2017). “Association between changes in fat distribution and biomarkers for breast cancer”. Endocrine-Related Cancer, doi: 10.1530/ERC-16-0490

Vishnubala, D. (2016). “How being overweight causes cancer”. [online], [ημερομηνία πρόσβασης: 25 Σεπτέμβρη]. Διαθέσιμο στο: http://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/causes-of-cancer/bodyweight-and-cancer/how-being-overweight-causes-cancer

 

 

Λεοντίου Κωνσταντίνος

Διατροφολόγος-Διαιτολόγος, MSc

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Ευεξία & Διατροφή» (τεύχος 79)