Τρώνε ποιοτικά οι αθλητές σήμερα;

Η αθλητική διατροφή συμβάλλει στη μεγιστοποίηση της αθλητικής απόδοσης. Όσο σημαντική είναι η έννοια αυτής τόσο είναι η επιλογή κατάλληλων πρώτων υλών. Τι όμως πραγματικά συμβαίνει στις μέρες μας;

 

Ζούμε σε μια εποχή που σε αθλητικό επίπεδο οι απαιτήσεις για νέα ρεκόρ, επιδόσεις και σταθεροποίηση στο κορυφαίο επίπεδο έχουν αυξηθεί περισσότερο από ποτέ. Το καλεντάρι των Αγώνων έχει γεμίσει με συνεχείς διοργανώσεις, τόσο σε αθλητές ατομικών αγωνισμάτων (αντισφαίριση, στίβος) όσο και σε αυτούς των ομαδικών (ποδόσφαιρο, καλαθοσφαίριση). Η σωστή διατροφή και η αξιοποίηση αυτής σαν μέσο κάλυψης ενεργειακών αναγκών και βελτίωσης επιδόσεων αποτελεί το κεντρικό θέμα κάθε αθλητή. Παράλληλα, έχει αυξηθεί πολύ και η παροχή της γνώσης πάνω σε θέματα που αφορούν τη διατροφή και δη την αθλητική.

 

Είναι χρόνια αποδεδειγμένη η βοήθεια της διατροφής στην σταθεροποίηση των υψηλών αθλητικών επιδόσεων όπως και στην ταχύτητα αποκατάστασης των τραυματισμών και τη μείωση του οξειδωτικού στρες που συμβαίνει μετά από την καταπόνηση σε προπόνηση και αγώνες. Αυτό που δεν είναι ευρέως διαδεδομένο είναι το πόσο σημαντικό είναι να επιλέγουμε τις κατάλληλες πρώτες ύλες και όχι απλά να ορίζουμε τα μακρομόρια (πρωτεΐνες, λίπη, υδατάνθρακες) και τα ποσοστά αυτών, τη συνολική ενεργειακή πρόσληψη ως τους κύριους παράγοντες επιτυχίας.

 

Οι περισσότερες επαγγελματικές ομάδες σε Ευρώπη και ΗΠΑ διαθέτουν διατροφολόγο στην ιατρική τους ομάδα. Εκατοντάδες αθλητές και στις δυο πλευρές του Ατλαντικού συνεργάζονται με διατροφολόγο γνωρίζοντας τη σημασία που έχει να διατηρεί κάποιος μακροπρόθεσμα ένα άρτιο διατροφικό προφίλ. Όχι μόνο για λόγους υγείας αλλά και βελτίωσης επιδόσεων. Κι αυτό είναι κάτι που αφορά το σύνολο των αθλητών, ειδικά εκείνων που ασχολούνται με τον πρωταθλητισμό.

Σωστά; Όχι καταπώς φαίνεται μελετώντας τη διεθνή έρευνα.

 

Το παράδοξο

Λίγες μελέτες σχετικά με την κατανάλωση τροφής των αθλητών έχουν αξιολογήσει την ποιότητα των διατροφικών τους επιλογών και τους παράγοντες που επηρεάζουν αυτές τις επιλογές. Ο στόχος αυτής της μελέτης ήταν να αξιολογήσει τη διατροφή των αθλητών ομαδικών αθλημάτων μέσω μιας αναθεωρημένης έκδοσης του Δείκτη Υγιεινής Διατροφής (HEI-R) προκειμένου να προσδιοριστούν οι διατροφικές τους γνώσεις και το στάδιο της πρόθεσης να αλλάξουν διατροφική συμπεριφορά (SICEB) και να προσδιοριστεί πιθανή συσχέτιση με δημογραφικές και ανθρωπομετρικές μεταβλητές. 72 αθλητές (35 άνδρες και 37 γυναίκες) αξιολογήθηκαν για τις ακόλουθες μεταβλητές: μάζα σώματος, ύψος, Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ), ποσοστό σωματικού λίπους (BF%), διατροφικές γνώσεις (ερωτηματολόγιο), πρόσληψη τροφής (24ωρη ανάκληση), ποιότητα διατροφής (HEI-R) και SICEB (διθεωρητικό μοντέλο). Για τη στατιστική ανάλυση χρησιμοποιήθηκαν το Student t test και ο συντελεστής συσχέτισης Pearson. Κανένας από τους αθλητές δεν παρουσίασε δίαιτα ταξινομημένη ως «υγιεινή» και το 45,7% (άνδρες) και το 51,4% (γυναίκες) είχαν «ανεπαρκείς» δίαιτες. Παρατηρήθηκε χαμηλή κατανάλωση φρούτων, λαχανικών, δημητριακών ολικής αλέσεως, γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων. Το στοιχείο HEI-R “κρέατα, όσπρια και αυγά” έλαβε τις καλύτερες βαθμολογίες. Τα στάδια προ-στοχασμού (25,0%) και δράσης (23,6%) ήταν τα πιο συχνά στην ομάδα. Το μέσο ποσοστό των σωστών απαντήσεων στο ερωτηματολόγιο διατροφικών γνώσεων ήταν 55,7% (άνδρες) και 57,3% (γυναίκες). Δεν βρέθηκε συσχέτιση μεταξύ του HEI-R και των μεταβλητών ηλικίας, BMI, BF%, SICEB, βαθμολογία διατροφικής γνώσης και ενεργειακής πρόσληψης. Αυτή η ομάδα παρουσιάζει ανεπαρκή διατροφική πρόσληψη. Η έλλειψη συσχέτισης μεταξύ των μεταβλητών της μελέτης υποδεικνύει την ανάγκη διερεύνησης άλλων παραγόντων που επηρεάζουν τη διατροφική συμπεριφορά του αθλητή (Jürgensen et al, 2015).

 

Η παραπάνω μελέτη έγινε στη Βραζιλία. Σε παγκόσμιο επίπεδο δεν είναι πολλές οι έρευνες που ασχολούνται με την ποιότητα της διατροφής των αθλητών. Σε μια πιο πρόσφατη μελέτη στην Αυστραλία από 165 ελίτ αθλητές της χώρας, χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά ο δείκτης διατροφής αθλητών (ADI). Οι αθλητές ομαδικών αθλημάτων σημείωσαν υψηλότερη βαθμολογία από τα ατομικά αθλήματα (92,7 έναντι 88,5). Οι αθλητές που προπονούνται λιγότερες ώρες (δηλαδή 0–11 ώρες/εβδομάδα) σημείωσαν υψηλότερη βαθμολογία στις επιμέρους βαθμολογίες Διατροφικές συνήθειες σε σύγκριση με αθλητές που προπονούνται περισσότερες ώρες (≥12 ώρες/εβδομάδα), υποδηλώνοντας ότι οι αθλητές που προπονούνται περισσότερο μπορεί να κινδυνεύουν από ένα διατροφικό πρότυπο ή λιγότερο από βέλτιστες πρακτικές διατροφής που υποστηρίζουν την προπόνηση. Οι περισσότεροι (75%) ΔΑΦ που συμμετείχαν στην έρευνα συμφώνησαν απόλυτα η αντιληπτή χρησιμότητα του ADI για τον έλεγχο αθλητών και τον εντοπισμό περιοχών για υποστήριξη διατροφής, επιβεβαιώνοντας την καταλληλότητά του για χρήση στην πράξη.

Οι συμμετέχοντες αθλητές αντιπροσώπευαν την ομάδα (δηλαδή μπάσκετ, κρίκετ, χόκεϊ, νέτμπολ, υδατοσφαίριση) και ατομικά αθλήματα (δηλαδή καλλιτεχνική κολύμβηση, ποδηλασία, ιππασία, γκολφ, κωπηλασία, τένις, στίβος). Οι περισσότεροι αθλητές (62,4%) αγωνίζονταν σε ένα διεθνές επίπεδο.

Πάνω από το 1/3 των αθλητών παρουσίασε ανεπάρκεια σε σίδηρο. Περισσότερο από το 1/4 των αθλητών ανέφεραν ότι ακολουθούν πάντα ή συνήθως ένα ή πιο ειδικές δίαιτες, όπως γαλακτοκομικά ή χωρίς λακτόζη (25 άτομα), τροφική αλλεργία ή δυσανεξία (11 άτομα) ή μια χορτοφαγική διατροφή (10 άτομα). Περισσότεροι από τα 3/4 όλων των αθλητών ανέφεραν ότι έλαβαν συμπληρώματα διατροφής τις τελευταίες τέσσερις εβδομάδες (Capling et al, 2021).

 

Ξανά στην Βραζιλία, άλλη μελέτη αξιολόγησε την ποιότητα της διατροφής των Βραζιλιάνων σπρίντερ ομάδων Παραολυμπιακού στίβου. Συμμετείχαν 20 σπρίντερ (13 άνδρες και 7 γυναίκες) που αποτελούνταν από 13 αθλητές με προβλήματα όρασης, τέσσερις με εγκεφαλική παράλυση και τρεις με ανεπάρκεια άκρου. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η αναθεωρημένη έκδοση του δείκτη υγιεινής διατροφής ταξινομήθηκε ως «πρέπει να τροποποιηθεί» για όλους τους αθλητές. Η μέγιστη βαθμολογία για τα συστατικά “Ολόκληρα φρούτα”, “Συνολικά λαχανικά” και “Σκούρα πράσινα και πορτοκαλί λαχανικά και όσπρια” επιτεύχθηκε κατά 23,1% και 14,3%, 7,7% και 14,3% και 46,2% και 57,8% των ανδρών και αθλήτριες, αντίστοιχα. Μόνο το 38,5% των ανδρών αθλητών πέτυχε τη μέγιστη βαθμολογία για το στοιχείο «Συνολικά δημητριακά». Οι αθλήτριες πέτυχαν υψηλότερες βαθμολογίες από τους άνδρες αθλητές για το στοιχείο «Γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα». Η πρόσληψη δημητριακών ολικής αλέσεως, γαλακτοκομικών προϊόντων, λαχανικών και φρούτων ολικής αλέσεως χρειάζεται τροποποιήσεις για να βελτιωθεί η επαρκής πρόσληψη βιταμινών και αντιοξειδωτικών, υπογραμμίζοντας την ανάγκη συνεχών δράσεων διατροφικής εκπαίδευσης για αυτόν τον πληθυσμό (Joaquim, Juzwiak & Winckler, 2019).

 

 

Σε μια ακόμα μελέτη εξετάστηκαν τα μοτίβο διατροφής ως προς την ποιότητα αυτής σε Αμερικανούς. 546 κολεγιακοί αθλητές από 26 συλλόγους πήραν μέρος. Εδώ υπήρξε μεγάλη διαφορά στις διατροφικές συνήθειες ανάμεσα στα δυο φύλα. Οι γυναίκες ανέφεραν υψηλότερη συνολική ποιότητα διατροφής από τους άνδρες (μέση βαθμολογία HEI 61,1 και 53,4, αντίστοιχα). Υψηλότερες βαθμολογίες συστατικών HEI τεκμηριώθηκαν στις γυναίκες για τα συνολικά φρούτα, ολόκληρα φρούτα, συνολικά λαχανικά, χόρτα και φασόλια, δημητριακά ολικής αλέσεως, θαλασσινά και φυτικές πρωτεΐνες, λιπαρά οξέα, επεξεργασμένους κόκκους και κορεσμένα λίπη. Οι άρρενες ανέφεραν υψηλότερες βαθμολογίες συστατικών HEI για τα πρόσθετα σάκχαρα. Η ποιότητα της διατροφής ήταν υψηλότερη για τους ανώτερους από ό,τι για τους κατώτερους (μέση βαθμολογία HEI 59,6 και 55,4, αντίστοιχα). Λαχανικά και φασόλια, δημητριακά ολικής αλέσεως, λιπαρά οξέα, επεξεργασμένα δημητριακά και προστιθέμενα σάκχαρα. Οι βαθμολογίες συστατικών HEI ήταν επίσης υψηλότερες για εκείνους στις ανώτερες τάξεις.

Αυτά τα αποτελέσματα τεκμηριώνουν ότι, μεταξύ των αθλητών, οι γυναίκες και οι αθλητές ανώτερης κατηγορίας είχαν υψηλότερη ποιότητα διατροφής από τους άνδρες και τους αθλητές κάτω. Ωστόσο, όλοι οι αθλητές θα μπορούσαν να επωφεληθούν από τη βελτιωμένη ποιότητα της διατροφής. Οι διατροφικές παρεμβάσεις που βασίζονται σε στοιχεία θα πρέπει να προσαρμόζονται ώστε να ανταποκρίνονται στις μοναδικές ανάγκες των εξειδικευμένων ομάδων για την παροχή συγκεκριμένων συστάσεων για τη βελτίωση των διατροφικών προτύπων (Andari et al, 2021)

 

Επίλογος

Τελικά δεν είναι δεδομένο ότι όλοι οι αθλητές σε παγκόσμιο επίπεδο τρέφονται σωστά ακόμα και αν μιλάμε για τους κορυφαίους του είδους. Ακόμα και στην εποχή μας. Είτε επειδή η γνώση δεν είναι επαρκής είτε λόγω έλλειψης πόρων εξακολουθούν και υπάρχουν πολλοί αθλητές και αθλήτριες που δεν διατρέφονται ποιοτικά με συνέπεια πέραν προβλημάτων υγείας (πχ αναιμία) να παρατηρούνται μακροπρόθεσμα μειωμένες επιδόσεις. Σαφώς περαιτέρω έρευνες απαιτούνται για να απορρίψουν ή να επιβεβαιώσουν την παραπάνω πραγματικότητα σε έναν τομέα πολύ νέο για την παγκόσμια βιβλιογραφία. Ειδικά σε ό,τι αφορά την κατάσταση στη χώρα μας.

 

 

 

 

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

Andari, N. I., Dieny, F. F., Tsani, A. A., Fitranti, D. Y. & Widyastuti, N. (2021). Diet Quality, Nutritional  Status, and Haemoglobin Level of female adolescent athletes in endurance and non endurance sports. Amerta Nutrition, 5(2), http://dx.doi.org/10.20473/amnt.v5i2.2021.140-148

Capling, L., Tam, R., Beck, K. L., Slater, G. J., Flood, V. M., O’ Connor, H. T., Gifford, J .A. (2021). Diet Quality of Elite Australian Athletes Evaluated Using the Athlete Diet Index. Nutrients, 13(126), https://doi.org/10.3390/nu13010126

Joaquim, D. P., Juzwiak, C. R. & Winckler, C. (2019). Diet quality profile of track-and-field paralympic athletes. International Journal of Sport Nutrition and Exercise Metabolism, 29(6), pp. 589-595.

Jürgensen, L. P., Daniel, N. V. S., Padovani, R. Da C., Lourenço, L. C. A. & Juzwiak, C. R. (2015). Assessment of the diet quality of team sports athletes. Revista Brasileira de Cineantropometria & Desempenho Humano, 17(3), https://doi.org/10.5007/1980-0037.2015v17n3p280

 

 

 

Λεοντίου Κωνσταντίνος

Διατροφολόγος-Διαιτολόγος, MSc