Η διατροφή στο ποδόσφαιρο

Στο άρθρο αυτό εξετάζουμε το αν επηρεάζει και σε ποιο βαθμό η διατροφή τις επιδόσεις ενός ποδοσφαιριστή αλλά και ποιες είναι οι απαιτήσεις σε θρεπτικά συστατικά.

 

Εισαγωγή

Το ποδόσφαιρο είναι με διαφορά το δημοφιλέστερο άθλημα παγκοσμίως. Αποτελεί το νούμερο ένα σπορ σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, της Αφρικής, της Ασίας (πλην Ινδίας και Κίνας) και της Λατινικής Αμερικής (πλην της Βενεζουέλας οι κάτοικοι της οποίας συμπαθούν περισσότερο το μπέιζμπολ). Στις ΗΠΑ βασιλεύει σε δημοφιλία το αμερικάνικο ποδόσφαιρο και το μπάσκετ ενώ στον Καναδά το χόκεϊ επί πάγου. Εκτιμάται ότι πάνω από 3,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι, δηλαδή περίπου ο μισός πληθυσμός της Γης, παρακολουθούν φανατικά το ομαδικό αυτό άθλημα.

Από τη στιγμή που το ποδόσφαιρο έγινε επαγγελματικό και ο ανταγωνισμός ανέβηκε πολλά επίπεδα, τόσο μεμονωμένα οι αθλητές όσο και οι ομάδες που ανήκουν, εκτός της σωστής προπόνησης άρχισαν να στρέφονται στο πως θα βελτιώσουν τις διατροφικές τους συνθήκες. Σχετικά αργά (1996) η έλευση του Αρσέν Βενγκέρ στην Άρσεναλ θεωρείται το σημείο μηδέν ως προς την επιστήμη της διατροφής και το επαγγελματικό ποδόσφαιρο. Ο Αλσατός τεχνικός καταρχήν απαγόρευσε την αλόγιστη κατανάλωση σοκολάτας στους ποδοσφαιριστές του (σύμφωνα με τα ρεπορτάζ της εποχής πριν τους αγώνες έτρωγαν πολλές) θεωρώντας το σαν ένα πρώτο βήμα για να τους κάνει να προσέξουν το τι να τρώνε. Σχεδόν 30 χρόνια μετά (2016), ο Γιούργκεν Κλοπ, πηγαίνοντας στη Λίβερπουλ «πήρε» μαζί του την (επίσης Γερμανίδα) διαιτολόγο της Μπάγερν Μονάχου (Mona Nemmer). Πλέον όλες οι ομάδες στο κορυφαίο πρωτάθλημα του κόσμου (Premier League) διαθέτουν διατροφολόγο στο team τους όπως δηλαδή διαθέτουν φυσιοθεραπευτή, γυμναστή, βοηθούς προπονητών, scouters κοκ.

 

Τι χρειάζεται στο ποδόσφαιρο

Οι σωματικές απαιτήσεις ενός αγώνα έχουν αυξηθεί τις τελευταίες δεκαετίες. Ο σύγχρονος αγώνας περιλαμβάνει επίσης περισσότερες πάσες, τρεξίματα με την μπάλα, ντρίμπλες και σέντρες, που συλλογικά υποδηλώνουν σημαντική αύξηση του «ρυθμού» των αγώνων. Φυσικά, η κάθε θέση του ποδοσφαιριστή χαρακτηρίζεται από διαφορετική καταπόνηση και ανάγκες. Ο αριθμός των αγώνων ανά σεζόν έχει επίσης αυξηθεί, με τους κορυφαίους συλλόγους να παίζουν συχνά πάνω από 60 ματς σε μια σεζόν. Οι περίοδοι συμφόρησης αγώνων (δηλαδή, 1–3 αγώνες την εβδομάδα) είναι κοινές στο ποδόσφαιρο στο κορυφαίο επίπεδο και μπορεί να περιπλέκονται περαιτέρω από ταξιδιωτικά ζητήματα κατά τη διάρκεια ευρωπαϊκών/παγκόσμιων αγώνων ή/και αγώνων εθνικών ομάδων, οδηγώντας σε αυξημένη κόπωση των ποδοσφαιριστών. Αυτό, σε συνδυασμό με ανεπαρκή ανάκαμψη, μπορεί δυνητικά να οδηγήσει σε μειωμένη απόδοση ή/και σε αυξημένο κίνδυνο τραυματισμού.

 

Η επίτευξη της υψηλότερης απόδοσης κατά τη διάρκεια της προπόνησης και του αγώνα, η βελτίωση και η επιτάχυνση της αποκατάστασης, η επίτευξη και η διατήρηση του βέλτιστου σωματικού βάρους και φυσικής κατάστασης και η ελαχιστοποίηση του κινδύνου τραυματισμού και ασθένειας είναι βασικά ζητήματα στο σύγχρονο ποδόσφαιρο ελίτ. Διαφορετικά πεδία επιστημονικής γνώσης έχουν αντιμετωπίσει όλα αυτά τα ζητήματα, συμπεριλαμβανομένου του τομέα της διατροφής, όπου έχουν αναπτυχθεί συγκεκριμένες συστάσεις για ποδοσφαιριστές. Καθώς οι φυσιολογικές απαιτήσεις του ποδοσφαίρου είναι διαρκώς αυξανόμενες και ποικίλλουν σημαντικά ανάλογα με τη φύση της προπόνησης, τα προγράμματα παιχνιδιού και την ένταση του παιχνιδιού, θα πρέπει να ακολουθούνται ορθές διατροφικές πρακτικές.

 

Καθημερινές ανάγκες

Για έναν κορυφαίο ποδοσφαιριστή, είναι πολύ σημαντικό να του παρέχεται επαρκή ενέργεια για να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της υψηλής έντασης. Αρκετές μελέτες έχουν υπολογίσει και μετρήσει τη συνολική ενεργειακή δαπάνη στους αθλητές. Η μέση ενεργειακή δαπάνη (πάνω από το BMR) για έναν αγώνα έχει εκτιμηθεί ότι είναι περίπου 1.107 Kcal, ενώ επιπλέον 3.442 έως 3.824 Kcal την ημέρα υπολογίστηκαν για την καθημερινή προπόνηση. Πιο πρόσφατα, οι Anderson et al (2017) ανέφεραν ότι η μέση ενεργειακή δαπάνη των ελίτ ποδοσφαιριστών ήταν περίπου 3.566 Kcal κατά τη διάρκεια μιας περιόδου επτά ημερών που περιλαμβάνει πέντε ημέρες προπόνησης και δύο αγώνες. Ωστόσο, εκτός από την επίδραση μεμονωμένων παραγόντων (δηλαδή, το μέγεθος και τη σύνθεση του σώματος), υπάρχουν μεγάλες διαφορές στην ενεργειακή δαπάνη ανάλογα με το φόρτο προπόνησης, τη θέση του παίκτη, τις περιβαλλοντικές συνθήκες και τις τακτικές που ακολουθεί η κάθε ομάδα. Η χρήση μετρητών καρδιακών παλμών και συστημάτων GPS μπορεί να είναι χρήσιμη καθώς μπορούν να παρέχουν κάποια εκτίμηση των μεμονωμένων ενεργειακών δαπανών (με βάση αλγόριθμους) κατά τη διάρκεια της προπόνησης, αλλά η ακρίβεια μπορεί να διαφέρει πολύ μεταξύ των συστημάτων και οι τιμές θα πρέπει να ερμηνεύονται με προσοχή.

Μέχρι σήμερα, μόνο μία μελέτη αξιολόγησε άμεσα εάν οι ελίτ ενήλικες ποδοσφαιριστές μπορούσαν να διατηρήσουν την ενεργειακή ισορροπία κατά τη διάρκεια της προπόνησης και του αγώνα. Σε αυτήν την έρευνα, η ενεργειακή πρόσληψη που μετρήθηκε μέσω ανάλυσης διατροφικών αρχείων και ανάκλησης 24 ωρών (~3.186 kcal) δεν ήταν στατιστικά διαφορετική από την ενεργειακή δαπάνη που μετρήθηκε με τη μέθοδο του νερού με διπλή επισήμανση (~3.566 Κcal). Σε μια άλλη μελέτη, από τους Bettonviel et al. (2016), αν και η μέση ενεργειακή πρόσληψη (~2.988 kcal) ήταν χαμηλότερη, η έλλειψη αλλαγών στο σωματικό βάρος κατά την περίοδο της μελέτης υποδηλώνει επίσης ότι οι παίκτες ήταν σε θέση να διατηρήσουν την ενεργειακή ισορροπία.

 

Στο σημείο αυτό θα ασχοληθούμε με τα μακρομόρια της διατροφής. Πρέπει να διευκρινίσουμε ότι οι ποσότητες που αναγράφονται περιλαμβάνουν το μέσο όρο και όχι μεμονωμένα αθλητές. Ο κάθε αθλητής έχει τις δικές του ανάγκες και γι’ αυτό πρέπει να εξετάζεται από το διαιτολόγο του διαφορετικά.

 

 

Υδατάνθρακες

Οι υδατάνθρακες  θεωρούνται ζωτικής σημασίας στον αθλητισμό γενικά και στο ποδόσφαιρο ειδικότερα, καθώς το μυϊκό γλυκογόνο είναι το κυρίαρχο υπόστρωμα για την παραγωγή ενέργειας κατά τη διάρκεια ενός αγώνα. Η μείωση του γλυκογόνου αναφέρεται συνήθως ως παράγοντας που συμβάλλει στην προοδευτική κόπωση που παρατηρείται προς το τέλος ενός αγώνα. Με αυτό τον τρόπο, οι αθλητές θα πρέπει να υιοθετήσουν συγκεκριμένες διατροφικές στρατηγικές για να μεγιστοποιήσουν την περιεκτικότητα σε μυϊκό γλυκογόνο και την απόδοση της άσκησης σε κρίσιμες στιγμές όπως το παιχνίδι αγώνα, με χειραγώγηση των καθημερινών αναγκών CHO και πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την άσκηση/παιχνίδι αγώνα.

Αυτές συνοψίζονται από 1,2-2,0γρ/ΚΣΒ*/ημέρα (αν θέλουμε να καλύψουμε μόνο τις ελάχιστες καθημερινές ανάγκες) και μπορούν να φτάσουν μέχρι τα 30-60γρ/ΚΣΒ/ημέρα ανάλογα με την προπόνηση, αν μιλάμε πριν ή μετά τον αγώνα και φυσικά αν μιλάμε για τη διάρκεια ενός τουρνουά ή μόνο ενός αγώνα.

 

* ΚΣΒ = Κιλό Σωματικού Βάρους

 

Πρωτεΐνες

Μια επαρκής ποσότητα πρωτεΐνης θα πρέπει να λαμβάνεται καθημερινά για να εγγυάται μια επαρκή πρωτεϊνοσύνθεση και ανάκτηση. Πρόσφατα, η Ακαδημία Διατροφής και Διαιτολογίας, οι Διαιτολόγοι του Καναδά και το Αμερικανικό Κολλέγιο Αθλητιατρικής πρότειναν ότι οι ανάγκες σε πρωτεΐνες των αθλητών κυμαίνονται από 1,2-2,0 γρ/ΚΣΒ/ημέρα και ότι η υψηλότερη πρόσληψη μπορεί να ενδείκνυται για σύντομες περιόδους εντατικής προπόνησης ή όταν μειώνεται η πρόσληψη ενέργειας. Γενικά, οι ποδοσφαιριστές φαίνεται να εκπληρώνουν αυτές τις οδηγίες. Ωστόσο, πιο σημαντικό από τη συνολική ποσότητα είναι το προφίλ πρόσληψης, το οποίο περιλαμβάνει χαρακτηριστικά όπως η ποσότητα πρωτεΐνης σε κάθε γεύμα, ο χρόνος λήψης και η πηγή πρωτεΐνης.

 

Για τους νεαρούς ενήλικες, έχει προταθεί ότι η δόση των 20-25 γρ είναι επαρκής και βέλτιστη, για τη μέγιστη τόνωση της σύνθεσης πρωτεϊνών των μυών (MPS) μετά από ασκήσεις ενδυνάμωσης. Λαμβάνοντας υπόψη το μέγεθος του σώματος του παίκτη, η ποσότητα πρωτεΐνης ανά γεύμα αντιστοιχεί σε 0,25–0,4 γρ/ΚΣΒ. Ωστόσο, μια πρόσφατη μελέτη από τον Macnaughton και τους συνεργάτες του πρότεινε ότι η πρόσληψη 40γρ πρωτεΐνης υψηλής ποιότητας μετά από άσκηση με αντίσταση ολόκληρου του σώματος (αντί να στοχεύει μόνο τα πόδια) ήταν ανώτερη στην τόνωση της απόκρισης της μυϊκής ανάπτυξης σε σύγκριση με 20γρ. Επιπλέον, για τον σκοπό της ενίσχυσης του MPS, συνιστάται η χρήση ανέπαφων πρωτεϊνών σε αντίθεση με έναν συνδυασμό αμινοξέων διακλαδούμενης αλυσίδας (BCAAs) . Απαιτούνται ειδικές μελέτες για ποδοσφαιριστές, προκειμένου να καταλάβουμε ποια δόση είναι πιο κατάλληλη και εάν χρειάζονται συγκεκριμένες και διαφορετικές στρατηγικές καθ’ όλη τη διάρκεια της σεζόν.

 

Λίπη

Το λίπος είναι πηγή ενέργειας, λιποδιαλυτών βιταμινών (A, D, E, K) και βασικών λιπαρών οξέων. Αν και τα οφέλη του λίπους για την απόδοση άσκησης είναι αμφίβολα, η πρόσληψη λίπους είναι απαραίτητη για την υγεία και μια δίαιτα πολύ χαμηλή σε λιπαρά έχει τη δυνατότητα να το διακυβεύσει, καθώς μειώνει την απορρόφηση λιποδιαλυτών βιταμινών και την αποθήκευση γλυκογόνου στους μυς. Η ποσότητα του απαιτούμενου λίπους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την προπονητική κατάσταση και τους στόχους του αθλητή. Τρεις από τις πιο διαπιστευμένες ενώσεις που σχετίζονται με την αθλητική διατροφή (American College of Sports Nutrition (ACSN), International Olympic Committee (IOC) και International Society for Sports Nutrition (ISSN)) συνιστούν ημερήσια πρόσληψη λίπους για τους αθλητές μεταξύ 20% και 35% της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης, προσθέτοντας ότι η πρόσληψη λίπους δεν πρέπει να μειωθεί κάτω από 15-20%. Προτείνεται ότι οι αθλητές πρέπει να είναι προσεκτικοί με τις δίαιτες με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά (>30% της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης), καθώς η εύνοια αυτής της θρεπτικής ουσίας μπορεί να είναι εις βάρος της χαμηλότερης πρόσληψης CHO και να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην προπονητική απόδοση.

Μαζί με την ποσότητα, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και το είδος της διατροφικής πρόσληψης λίπους. Τα πολυακόρεστα ω-3 λιπαρά οξέα είναι απαραίτητα για τη συνολική υγεία του αθλητή.

 

 

Ενυδάτωση

Κατά τη διάρκεια αθλητικών εκδηλώσεων, όταν η εσωτερική θερμοκρασία του σώματος αυξάνεται, ο κύριος μηχανισμός που συμβάλλει στην αύξηση των απωλειών θερμότητας είναι η ενεργοποίηση των ιδρωτοποιών αδένων. Πράγματι, η εξάτμιση του νερού μέσω του ιδρώτα στην επιφάνεια του δέρματος είναι ένας πολύ αποτελεσματικός μηχανισμός για την απομάκρυνση της θερμότητας από το σώμα. Οι απώλειες μέσω του ιδρώτα ποικίλλουν πολύ μεταξύ των ατόμων και εξαρτώνται από τις περιβαλλοντικές συνθήκες καθώς και από άλλα ατομικά χαρακτηριστικά όπως το σωματικό βάρος, τη γενετική προδιάθεση, την κατάσταση θερμικού εγκλιματισμό και τη μεταβολική αποτελεσματικότητα (οικονομία στην ανάληψη συγκεκριμένης άσκησης ). Σε έναν αγώνα ποδοσφαίρου, τα ποσοστά ιδρώτα θα ποικίλλουν μεταξύ των παικτών ανάλογα με τη θέση και το στυλ παιχνιδιού τους καθώς και τον συνολικό χρόνο παραμονής στο γήπεδο (Oliveira et al, 2017). Η διαρκής ενυδάτωση καθόλη τη διάρκεια του αγώνα και των προπονήσεων είναι απαραίτητη και πρέπει να ξεπερνά τα 3λτ.

 

 

 

Ο ρόλος της διατροφής στο ποδόσφαιρο είναι τόσο βασικός που η ευρωπαϊκή ομοσπονδία ποδοσφαίρου (UEFA) πριν από λίγους μήνες εξέδωσε μια δήλωση από την επίσημη ιστοσελίδα της. Σημείωσε δε αρκετούς περιορισμούς στη βάση αποδεικτικών στοιχείων από την οποία μπορούν να επιτευχθούν συστάσεις βέλτιστης πρακτικής:

 

• Υπάρχει λίγη έρευνα ειδικά για το ποδόσφαιρο και τα εργαστηριακά μοντέλα που έχουν αναπτυχθεί για την προσομοίωση του παιχνιδιού γενικά αποτυγχάνουν να αναπαράγουν τις απαιτήσεις του παιχνιδιού. Ως εκ τούτου, τα αποτελέσματα πρέπει να προεκταθούν από διαφορετικά αθλήματα και απλούστερα πρωτόκολλα άσκησης.

 

• Αυτές οι μελέτες που χρησιμοποίησαν το ποδόσφαιρο ως πρότυπο έχουν γίνει με παίκτες που ασχολούνται σε ψυχαγωγικό επίπεδο. Υπάρχουν πολύ λίγες πληροφορίες που προέρχονται από μελέτες ελίτ παικτών.

 

• Πολλές από τις μεθόδους που έχουν χρησιμοποιηθεί για την αξιολόγηση των διατροφικών συνηθειών των παικτών και της διατροφικής τους κατάστασης είναι βασικά εσφαλμένες και δεν παρέχουν αξιόπιστες πληροφορίες.

 

• Όπως συμβαίνει με όλες τις μελέτες, η μεροληψία δημοσίευσης μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο μιας λοξής εικόνας της αποτελεσματικότητας των διατροφικών παρεμβάσεων, ειδικά εκείνων που περιλαμβάνουν τη χρήση συμπληρωμάτων. Οι μελέτες που δεν παράγουν θετικό αποτέλεσμα είναι λιγότερο πιθανό να δημοσιευτούν από εκείνες που παράγουν θετικά αποτελέσματα.

 

• Αναγνωρίζουμε επίσης ότι, παρά τη μεγάλη δημοτικότητα του γυναικείου ποδοσφαίρου, υπάρχουν λίγες σχετικές μελέτες. Οι διατροφικές ανάγκες και πρακτικές πιθανότατα διαφέρουν περισσότερο στο ένα φύλο παρά μεταξύ των φύλων: το φύλο του παίκτη είναι επομένως ένας άλλος παράγοντας που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη όταν εξετάζονται οι ανάγκες ενός μεμονωμένου παίκτη.

 

Τριανταένας (31) ειδικοί κατέληξαν σε νέες συστάσεις ως προς τις ανάγκες ενός ποδοσφαιριστή. Οι συστάσεις αυτές αφορούν τις καθημερινές ανάγκες σε ενέργεια του αθλητή (Στους παίκτες εκτός γηπέδου, ο καρδιακός ρυθμός διατηρείται κατά μέσο όρο στο 85% του μέγιστου και η μέση σχετική ένταση άσκησης στο 70% της μέγιστης πρόσληψης οξυγόνου (VO2max) κατά τη διάρκεια του αγώνα, που ισοδυναμεί με ενεργειακή δαπάνη ~1300–1600 kcal, όπου οι υδατάνθρακες (CHO) συνεισφέρουν περίπου το 60%-70% του συνολικού ενεργειακού εφοδιασμού. Η συνολική ενεργειακή δαπάνη MD έχει υπολογιστεί σε ~3500 kcal).

Αφορούν επίσης τις ανάγκες στην προετοιμασία πριν τον αγώνα, στη σημασία κατανάλωσης υγρών πριν και κατά τη διάρκεια του αγώνα. Επίσης στη διατροφή μετά τον αγώνα (διατροφή αποκατάστασης: Ένας βασικός στόχος είναι η ταχεία αναπλήρωση των αποθηκών CHO. Τα γεύματα και τα σνακ μετά τον αγώνα θα πρέπει να στοχεύουν σε πρόσληψη CHO ~1 γρ/ΚΣΒ /ώρα για 4 ώρες. Αυτό συνήθως διευκολύνεται από την κατανάλωση ποτών και σνακ στα αποδυτήρια και μετά από γεύματα μετά τον αγώνα στο στάδιο, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού αλλά και στο σπίτι).

Οι συστάσεις από τον επίσημο φορέα του παγκόσμιου ποδοσφαίρου στέκονται και στη βιταμίνη D (Ανεπαρκείς συγκεντρώσεις βιταμίνης D στον ορό έχουν αναφερθεί ότι βλάπτουν τη λειτουργία και την αποκατάσταση των μυών), το σίδηρο (Ο σίδηρος είναι το λειτουργικό συστατικό της αιμοσφαιρίνης και της μυοσφαιρίνης, καθώς και βασικό συστατικό των ενζύμων θείου που δεν περιέχουν αίμη και των κυτοχρωμάτων που περιέχουν αίμη που εμπλέκονται στην παραγωγή οξειδωτικού ATP. Επομένως, η έλλειψη σιδήρου, ακόμη και χωρίς αναιμία, μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην αερόβια απόδοση) και το ασβέστιο (Το ασβέστιο είναι σημαντικό για τη διατήρηση των οστικών ιστών, των σκελετικών μυών και της καρδιακής συστολής και της αγωγιμότητας των νεύρων. Η συγκέντρωση ασβεστίου στον ορό ρυθμίζεται αυστηρά από την καλσιτονίνη και την παραθυρεοειδική ορμόνη ανεξάρτητα από την οξεία πρόσληψη ασβεστίου) (Collins et al, 2021).

 

Επίλογος

Το ποδόσφαιρο είναι ένα διαλείπον ομαδικό άθλημα. Εδώ, οι κορυφαίοι παίκτες εκτελούν κινήσεις χαμηλής έντασης (π.χ. περπάτημα, τζόκινγκ, ορθοστασία) για περισσότερο από το 70% του αγώνα, συνδυασμένο με περίπου 150–250 έντονες ενέργειες που περιλαμβάνουν μέγιστο σπριντ, στροφές, τάκλιν και άλματα, καθώς και επιταχύνσεις και επιβραδύνσεις. Οι αποστάσεις που διανύουν μπορούν να ξεπεράσουν ακόμα και τα 20 χλμ. Οι απαιτήσεις κάθε χρόνο ειδικά για τις κορυφαίες ομάδες είναι ολοένα και πιο αυξημένες. Το καλεντάρι των αγώνων ειδικά για τους ελίτ ποδοσφαιριστές, που εκτός από τους συλλόγους τους συμμετέχουν και στους αγώνες των εθνικών τους ομάδων, ακόμα πιο γεμάτο. Η επιτυχία ενός αθλητή μεμονωμένα εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από το τι είδος διατροφή ακολουθεί. Εκτός από την προπόνηση, την ξεκούραση, το αν θα λαμβάνει τις απαραίτητες θερμίδες, αν αυτές θα του καλύπτουν τις ανάγκες σε υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, λίπη. Αν θα ενυδατώνεται επαρκώς και αν θα έχει γεμάτες τις αποθήκες σε σίδηρο, βιταμίνη D και ασβέστιο θα είναι εν τέλει ο παράγοντας X που θα καθορίσει τον τελικό νικητή. Η σωστή διατροφή επίσης θα είναι ένας βασικός παράγοντας για μια σταθερή καριέρα ενός ποδοσφαιριστή. Απαιτούνται περαιτέρω έρευνες πάνω στην επίδραση της διατροφής και το ποδόσφαιρο, ειδικά για τις γυναίκες αθλήτριες.

 

 

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Collins, J., Maughan, R. J., Gleeson, M., Bilsborough, J., Jeukendrup, A., Morton, J. P., Phillips, S. M., Armstrong, L., Burke, L., M., Close, G. L., Duffield, R., Larson-Meyer, E., Luis, J., Medina, D., Meyer, F., Rollo, I., Sundgot-Borgen, J., Wall, B. T., Boullosa, B., Dupont, G., Lizarraga, A., Res, P., Bizzini, M., Castagna, C., Cowie, C., D’Hooghe, M., Geyer, H., Meyer, T., Papadimitriou, N., Vouillamoz, M. & McCall, A. (2021). UEFA expert group statement on nutrition in elite football. Current evidence to inform practical recommendations and guide future research. British Journal of Sports Medicine, 55, pp. 416-442.

Oliveira C. C., Ferreira, D., Caetano, C., Granja, D., Pinto, R., Mendes, B. & Sousa, M. (2017). Nutrition and Supplementation in Soccer. Sports (Basel), 5(2), 28. doi: 10.3390/sports5020028

 

 

 

 

Λεοντίου Κωνσταντίνος

Διατροφολόγος-Διαιτολόγος, MSc